H πνευματική ιστορία του νέου Ελληνισμού αρχίζει με μια μάχη που κράτησε πολλούς αιώνες

εγώ ο νικόλαος πα(πα)ιωάννου παρά της βιβλιοθήκης
έναν τόμον δωδέκατον του στεφάνου κομητά: τη 13 Μαρτίου 1830

Βιβλιοθήκες στην Ελλάδα

Του Ιωάννη Λακούτση

H πνευματική ιστορία του νέου Ελληνισμού αρχίζει με μια μάχη που κράτησε πολλούς αιώνες. Από τις αρχές του 13^ου έως τα μέσα περίπου του 19^ου η Ελλάδα γνώρισε αλλεπάλληλα τα κύματα των δημίων της: Φράγκοι σταυροφόροι, Καταλάνοι ληστές, Βενετσιάνοι έμποροι, Μπαρμπαρίνοι πειρατές, Τούρκοι τύραννοι. Σ’ όλο αυτό το διάστημα από την Φράγκικη κατάκτηση έως την συγκρότηση του ελεύθερου κράτους, ο καημός των φωτισμένων Ελλήνων ήταν: Να σώσουν τα βιβλία, να φτιάξουν σχολεία και βιβλιοθήκες. Στα 1205, μετά την άλωση της Αθήνας από τους Φράγκους, ο δεσπότης Μιχαήλ Ακομινάτος, φυγάδας στην Κέα, θρηνεί την καταστροφή της βιβλιοθήκης του που «έπεσε στα βάρβαρα χέρια των αλλογλώσσων».

Στην Κέα ο Ακομινάτος φρόντιζε αδιάκοπα να συγκεντρώσει τα χαμένα του βιβλία, να αποκτήσει  καινούργια. Έγραφε σε όποιον μάθαινε ότι αγόρασε βιβλία από τους Φράγκους και τα ζητούσε δανεικά.

Τα χειρότερα έγιναν κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453. «Τας δε βίβλους απάσας, υπέρ

αριθμόν υπερβαινούσαις, αμάξαις φορτηγώσαντες απανταχού εν τη ανατολή και δύσει  διεσπειραν.Δι ενός νομίσματος δέκα βίβλοι επιπράσκοντο, Αριστοτελικοί, Πλατωνικοί, θεολογικοί και παν άλλο είδος βίβλου, ευαγγέλια μετά κόσμου παντοίου υπέρ μέτρον, ανασπώντες τον χρυσόν και τον άργυρον άλλ’ επώλουν, άλλ’ έριπτον».

Αμέσως μετά την άλωση οι πρώτες βιβλιοθήκες που ανασυγκροτήθηκαν, ήταν της Κωνσταντινούπολης και ιδιαιτέρως η βιβλιοθήκη της Μεγάλης του Γένους Σχολής.

Αναφορά της πατριρχικής  βιβλιοθήκης γίνεται στα 1573.Το 1680  ιδρύθηκε από τον Δοσίθεο Ιεροσολύμων η βιβλιοθήκη στο
αγιοταφικό μετόχι της Πόλης.Στον 16^ο αιώνα ανάγεται η ίδρυση της βιβλιοθήκης της Μονής Αγ.Τριάδος στη Χάλκη.Το 1769 ιδρύθηκε από τον Νικόλαο Σούτσο η βιβλιοθήκη της Πατριαρχικής Ακαδημίας.

Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα το πάθος των Ελλήνων για την ελευθερία, εκφράστηκε και με την συνειδητή άσκηση παιδείας του λαού μας. Από τις πρώτες  βιβλιοθήκες που ιδρύθηκαν, είναι της Ζακύνθου το 1628, ενώ η επίσημη ίδρυσή της έγινε το 1803. Ακολουθεί της Κοζάνης το 1668. Το 1720  λειτουργεί και δανειστικό τμήμα, όπως μαρτυρούν σωζόμενες χειρόγραφες αποδείξεις. Την εποχή της Τουρκοκρατίας δημιουργήθηκε και η βιβλιοθήκη της Χίου το 1792. Οι Τούρκοι με τις λεηλασίες και τις διαρπαγές τους, κατέστρεψαν μεγάλο μέρος από τις πολύτιμες αυτές συλλογές και ότι απόμεινε , χρησιμοποιήθηκε σαν χαρτί στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. « Μεταξύ των πλέον αναγκαίων οπού στερούμεθα σήμερον είναι τα στορνάρια και το χαρτί δια φυσέκια, ώστε εις έλλειψιν τούτου αρχίσαμεν προ καιρού να μεταχειρηζόμεθα κάθε λογής βιβλίον, ιστορικόν και εκκλησιαστικόν, παίρνοντάς τα από τας βιβλιοθήκας των σχολείων». Η ιστορία των σχολικών  βιβλιοθηκών έχει τις ρίζες της στην περίοδο της τουρκοκρατίας.

Μετά την απελευθέρωση οι σημαντικότερες σχολικές βιβλιοθήκες που ιδρύθηκαν ήταν του Γυμνασίου Σύρου (1833) από το δάσκαλο του γένους Νεόφυτο Βάμβα, του Γυμνασίου Μυτιλήνης ( 1841) στην Άνδρο κ.α Μία από τις πρώτες φροντίδες του Όθωνα ήταν και το διάταγμα « Περί συστάσεως βιβλιοθήκης εις έκαστον των δημοσίων σχολείων» ( 1835) με το οποίον ορίζονταν ότι «εις έκαστον των δημοσίων σχολείων του κράτους θέλει συστηθή βιβλιοθήκη προς χρήσιν των διδασκόντων και των διδασκομένων».

Σήμερα, σύμφωνα με την ΠΟΕΒ ( Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών)

σε 6078νηπιαγωγεία και 5368 Δημοτικά σχολεία, δεν λειτουργεί καμία βιβλιοθήκη. Αντιστοίχως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σε 1908 Γυμνάσια, 1124 Λύκεια, 472 ΤΕΕ,125ΣΕΚ,λειτουργούν 765 βιβλιοθήκες. Στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, Κεντρικές βιβλιοθήκες διαθέτουν 24 Πανεπιστήμια και 14 ΤΕΙ.

Η  ΠΟΕΒ επισημαίνει, ότι ο Έλληνας εκδότης δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία με τον συνάδελφό του στο εξωτερικό, ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά, ότι θα διαθέσει την πρώτη  έκδοση του βιβλίου του στις βιβλιοθήκες.