Η
Βιτόρα (Βιτόριζα) και οι μεταμορφώσεις της
Γιάννης
Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου
Ο Κ. Χριστοφορίδης1 στο αλβανοελληνικό λεξικό του αναφέρει ότι Βιτόρα είναι: α) η μοίρα, η
τύχη και β) ένα μυθικό φίδι-δράκος
με χρυσά κέρατα που γεννάει χρυσά φλουριά. Κατά μια τρίτη εκδοχή «Βιτόρα» θα
πει θησαυρός ή τόπος με χρυσάφι.
Σύμφωνα με την πρώτη ερμηνεία η λέξη «μοίρα» είναι το πεπρωμένο του καθενός
μας στη ζωή, το γραφτό (γραμμένο). Το έχουν προκαθορίσει ανώτερες δυνάμεις, οι Μοίρες και δεν είναι δυνατόν να
αλλάξει. Οι Μοίρες ήταν καλοπροαίρετες θεότητες, κόρες του Δία και της Θέμιδας
κατά τον Ησίοδο, που τραγουδούσαν στους γάμους και ήταν παρούσες στις γεννήσεις
των ανθρώπων. Τις Μοίρες της αρχαιότητας συναντάμε και στις λαϊκές μας
παραδόσεις με παρόμοιους ρόλους. Πρόκειται για τις τρεις γυναίκες που μπαίνουν στο
δωμάτιο της λεχώνας νύχτα, μετά την 3η, 5η ή 7η
μέρα, για να μοιράνουν το βρέφος. Να το «καλομοιράνουν» αφήνοντας στην κούνια
του γλυκίσματα και χρυσάφι, για να είναι η ζωή του χαρούμενη, γλυκιά κι ευτυχισμένη.
Οι αντιλήψεις και τα έθιμα αυτά είναι διαδεδομένα
σ’ ολόκληρη την Ελλάδα και φυσικά στην Ερμιόνη. Σε αρκετά μέρη, λοιπόν, η Μοίρα ταυτίζεται με τη Βιτόρα, που
γράφει το πεπρωμένο του κάθε ανθρώπου «από την κούνια του». Τη «μοίρα» τη
συναντάμε και στους Αλβανούς, κυρίως της Νότιας Αλβανίας. Ας μην ξεχνάμε πως
υπάρχει και η συνειρμική αρβανίτικη λέξη «μι-ρ».
-
Τσι μπ-ν; (τι κάνεις;)
-
Μι-ρ(ε) (καλά)
(Ελ. Αλεξάκης).
Η «τύχη»
είναι μια υποθετική δύναμη, που καθορίζει θετικά ή αρνητικά την έκβαση των
γεγονότων της ζωής μας. Συνήθως, αναφερόμαστε στη θετική της σημασία με τη λέξη
«τύχη», ενώ χρησιμοποιούμε τη λέξη «ατυχία ή κακοτυχία» για την αρνητική της
έννοια.
Η Τύχη κατά την αρχαιότητα ήταν η θεότητα της
αφθονίας, του πλούτου και της καλοτυχίας. Επηρεάζει προς το καλύτερο την
εξέλιξη των πραγμάτων και εξασφαλίζει στους ανθρώπους επιτυχία, συμπληρώνοντας την εργατικότητα, την εξυπνάδα και το
ταλέντο.
Είναι γνωστός και ο πλέον
προσφιλής χαιρετισμός των προγόνων μας «Τύχη αγαθή».
Στα ρωμαϊκά χρόνια, όπως ο Παυσανίας αναφέρει,
υπήρχε στην Ερμιόνη ιερό της Θεάς Τύχης.
Εκεί ήταν στημένο εντυπωσιακό άγαλμα της θεάς φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο σε
υπερφυσικό μέγεθος.
Η καλή μοίρα και καλή τύχη ανθρώπων και σπιτιών -η
Βιτόρα- παρουσιάζεται στην Αργολίδα κυρίως
με τη μορφή νεράιδας, που συχνάζει σε σπηλιές και μαγευτικές τοποθεσίες.
Προτιμάει μέρη δροσερά, με βρύσες και τρεχούμενα νερά. Είναι πάντα
καλοχτενισμένη, ντυμένη με νυφιάτικα φορέματα και στολισμένη με όμορφα
κοσμήματα. Μια τέτοια νεράιδα–ξωτικό ήταν και η Βιτόρα του Κρανιδίου που βοήθησε τον διάσημο ελληνοαρβανίτη
οπλαρχηγό Μανόλη Μπλέση στους αγώνες του εναντίον των Βενετών και των Τούρκων.2
Ανάλογες ευεργετικές ιδιότητες του στοιχειού
παρουσιάζονται και στη Βιτόρα των Διδύμων. Παρότι «η μορφή της δεν δηλώνεται»,
κύριο γνώρισμά της είναι «η ευνοϊκή» επίδραση που ασκεί στους ανθρώπους, αφού
πάντα θέλει το καλό τους.
Ενδιαφέρουσες είναι και οι μεταμορφώσεις της Βιτόρας σε ζώα στοιχειωμένα, πάντοτε θηλυκά.
Χρειάζεται ξεχωριστή προσέγγιση για το καθένα προκειμένου να κατανοήσουμε την
προτίμηση στο είδος, τη μορφή και το περιεχόμενο του συμβολισμού τους.
Η σημαντικότερη και πιο γνωστή μεταμόρφωση της
Βιτόρας είναι σε φίδι, κυρίως
θηλυκό. Το «φίδι του σπιτιού» που οι Αρβανίτες της Αττικής αλλά και άλλων
περιοχών το σέβονται, δεν το ενοχλούν και το ονομάζουν «Βιτόρα»3 ή στοιχειό του σπιτιού.
Το φίδι αυτό για πολλούς είναι η δεντρογαλιά. Η δραγκολιά,
όπως λέγεται στα τοπικά γλωσσικά ιδιώματα και στην Ερμιόνη και θα πει θηλυκός
δράκος. Είναι φίδι «ακίνδυνο», χωρίς δηλητήριο, «καθαριστικό», τρώει κυρίως τα
ποντίκια και του αρέσει το γάλα. Κρύβεται στις χαραμάδες του σπιτιού, φέρνει
μόνο καλή τύχη και αφθονία αγαθών και γι’ αυτό οι νοικοκυραίοι δεν το
σκοτώνουν. Το δέρμα του, το «πουκάμισο», όπως λέγεται, είναι τυχερό και
προστατευτικό. Φτιάχνουν μ’ αυτό φυλαχτά ή το κρεμούν ολάκερο στο σπίτι, για
γούρι.
Θυμάμαι, όταν είμαστε παιδιά, πάντα θέλαμε να αποκτήσουμε
ένα κομματάκι από το σταχτόχρωμο «πουκάμισο του φιδιού». Αυτό θα ήταν το γούρι
μας και θα μας βοηθούσε να κερδίζουμε στα παιχνίδια και κυρίως στο ρόλο, όπου «παίζαμε» χρήματα. Θυμάμαι, ακόμα,
πόσο μεγάλη εντύπωση μου είχε κάνει όταν είδα για πρώτη φορά «το πουκάμισο», που
είχε φέρει κάποιος συμμαθητής μου στο σχολείο…
Ο φόνος των δυο φιδιών την ώρα του ζευγαρώματος, όπως
πιστεύει ο λαός μας, δεν είναι καλός οιωνός για τον «δολοφόνο», εκτός αν
σκοτώσει ταυτόχρονα και τα δυο φίδια. Αν το καταφέρει, τα δυο κεφάλια των
φιδιών χρησιμοποιούνται σαν ισχυρό φυλαχτό των ανθρώπων.
Σύμφωνα με την τοπική μας παράδοση ένα στοιχειωμένο
φίδι, δραγκολιά, ζει εδώ και πολλά χρόνια στο Καταφύκι, τοποθεσία μύθων και θρύλων. Είναι τεράστιο, «με χαίτη»,
άκουσα κάποιους να λένε, και μοιάζει με δράκο! Μερικοί ισχυρίζονται πως το
έχουν δει και άλλοι πως έχουν βρει τα ίχνη του!
Ρώτησα ηλικιωμένους συμπολίτες, που πίστευα πως
κάτι περισσότερο μπορεί να