Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2019

Η Ροδιά μέσα από τα Αρχαία κείμενα



Του Γιάννη Λακούτση
(Αναδημοσίευση)

«Τα χείλη σου σαν το κόκκινο σιρίτι και η λαλιά σου ωραία.

Κάθε παρειά σου, πίσω από τη διάφανη καλύπτρα του προσώπου σου,

μοιάζει με ροδαλό ήμισυ τμήμα ροδιού».

                        ( Άσμα Ασμάτων Δ 3).



Στη Βίβλο αναφέρεται συχνά η ροδιά και παρομοιάζεται με τη γυναικεία ομορφιά. Οι σπόροι της συμβολίζουν γονιμότητα και ο κόκκινος χυμός της, το νέκταρ της αγάπης.

Οι μύθοι γύρω από τη ροδιά είναι ατελείωτοι, καθώς τόσο το δένδρο όσο και οι καρποί ήταν αφιερωμένα στην Αφροδίτη, στη  Περσεφόνη στη Δήμητρα, στην Αθηνά και στην Ήρα. Η Αφροδίτη σύνδεσε το όνομά της με την καταγωγή του ροδιού μιας και όπως λέει ο μύθος, η ίδια φύτεψε την πρώτη ροδιά στην Κύπρο.

Η Ήρα, προστάτιδα του γάμου και της γονιμότητας, κρατάει στο δεξί της χέρι ένα ρόδι. Στο ναό της Ήρας στο Άργος, ο Παυσανίας θαύμασε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς που κρατούσε στο χέρι της ένα ρόδι.

« Το άγαλμα της Ήρας την παριστάνει να κάθεται σε θρόνο. Είναι μεγάλο σε μέγεθος, φτιαγμένο από χρυσό ελεφαντόδοντο, έργο του Πολυκλείτου, Φοράει στεφάνι που πάνω έχει ανάγλυφες παραστάσεις των Χαρίτων και των Ωρών. Στο ένα χέρι κρατάει καρπό ροδιάς και στο άλλο, σκήπτρο. Τα σχετικά με το ρόδι, επειδή είναι πολύ απόρρητα, δεν θα τ’ αναφέρω.» ( Παυσανία Κορινθιακά 17.4).Ο πιο παλαιός μύθος είναι ίσως αυτός που συνδέει τη ροδιά με τον Ωρίωνα,
γιο της Γης, ξακουστό για την ομορφιά του. Ο Ωρίων παντρεύτηκε τη Σίδη, η οποία παινεύτηκε πως είναι πιο όμορφη από την Ήρα και για τιμωρία η θεά την έστειλε στον κάτω κόσμο, όπου μεταμορφώθηκε σε ροδιά. Επίσης, λέγεται, ότι στον τάφο του Πολυνείκη, του γιου του Οιδίποδα, φύτρωσε, σύμφωνα με τη θέληση των Ερινυών μια ροδιά, που οι καρποί της έσταζαν αίμα όταν τους άνοιγες. Οι ιερείς της Δήμητρας, στην Ελευσίνα, οι Ιεροφάντες, κατά τη διάρκεια των μεγάλων μυστηρίων στεφανώνονταν με κλαδιά ροδιάς.  Ένας άλλος μύθος αναφέρεται στη βλάστηση της ροδιάς, από το αίμα του Διονύσου, όταν οι Τιτάνες σταλμένοι από την Ήρα προσπάθησαν να τον εξοντώσουν. Οι γυναίκες που έπαιρναν μέρος στη γιορτή προς τιμήν της, τα Θεσμοφόρια, απέφευγαν την κατανάλωση ροδιού.

Η ροδιά ως σύμβολο ζωής και γονιμότητας αναφέρεται σε πολλά εδάφια της Βίβλου.

« Ας ξημερωθούμε στους αμπελώνες, ας δούμε αν βλάστησε το αμπέλι, αν άνοιξε το άνθος του σταφυλιού κι αν άνθισαν οι ροδιές» ( Άσμα Ασμάτων Ζ 13).

Η σημασία του ροδιού φαίνεται επίσης και σε άλλο βιβλίο της  Παλαιάς Διαθήκης, την «Έξοδο»,όταν ο Θεός δίνει στο Μωυσή την εντολή να φτιάξει μικρά ομοιώματα ροδιών στο κάτω άκρο του χιτώνα της ιερατικής στολής του Ααρών, με μικρούς χρυσούς κώδωνες ανάμεσά τους.



« Στην κάτω άκρη του χιτώνα, γύρω από αυτόν, θα κατασκευάσεις από ύφασμα χρώματος γαλάζιου, βαθύ κόκκινου, του οποίου η κλωστή θα είναι λινή και στριμμένη, ομοιώματα μικρών καρπών ροδιάς και ανάμεσά τους μικρά κουδουνάκια χρυσά, γύρω από το χιτώνα». ( Έξοδος 28.29).

Στο «Δευτερονόμιο» Η 8.8, ο Θεός υποσχέθηκε στους Ισραηλίτες μια πλούσια και παραγωγική χώρα, γεμάτη από τα γνωστά επτά είδη:  ( κριθάρι, αμπέλια, συκιές, ρόδια, ελιές, λάδι και μέλι). Οι καρποί αυτοί περιλαμβάνονταν και στις τελετουργικές γιορτές, για παράδειγμα η σάλτσα Harozet ( Χαροζέτ), που την έτρωγαν με τα άζυμα κατά το Εβραϊκό Πάσχα, περιείχε σπόρια ροδιού. Στην Καινή Διαθήκη, όταν ο Ιησούς αποκάλυψε τον προδότη κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου είπε ότι:

{« εκείνος είναι, στον οποίον εγώ θα δώσω αυτό το κομμάτι το ψωμί, αφού το βουτήξω στο ζωμό». Και αφού βούτηξε στο ζωμό το ψωμί, το δίνει στον Ιούδα…}

( κατά Ιωάννην 13.26). Πιστεύεται ότι αυτός ο ζωμός, ήταν  η σάλτσα Χαροζέτ.

Στη « Φυσική Ιστορία» του Πλίνιου, πέντε κεφάλαια (57-61), είναι αφιερωμένα στο ρόδι και τη ροδιά. Ανάμεσα στις πολλές πληροφορίες περιγράφονται και διάφορες παθήσεις, για τις οποίες το ρόδι η το άνθος του χρησίμευαν για θεραπευτικούς σκοπούς. Στομαχικές η κοιλιακές παθήσεις, ωτορινολαρυγγολογικά προβλήματα, πονόματος, αντιμετωπίζονταν με τον καρπό του ροδιού, ο δε φλοιός χρησιμοποιούταν στην βυρσοδεψία. Το ρόδι απόκτησε πολλούς και ποικίλους συμβολισμούς. Στα όνειρα σήμαιναν τραύματα, βάσανα και δουλεία. « ροαί δε τραυμάτων εισί σημαντικαί δια το χρώμα και βασάνων δια τας  ακάνθας και δουλείας και υποταγής…» ( Αρτεμίδωρου  Δαλδιανού «Ονειροκριτικόν» Ι. 73). Θεωρούταν τροφή των νεκρών, για να ξεχνούν τον επάνω κόσμο, εξ ου και  το ρόδι στα κόλλυβα.

Τη ροδιά ( ροιά), τη συναντάμε και στους μύθους του Αισώπου: «Ροιά και μηλέα περί κάλλους ήριζον…» ( 50 ΦΛ.176). Ο Πλούτωνας, « κόκκον ροιής έδωκε φαγείν», στην Περσεφόνη, σύμφωνα με τον Ομηρικό «Ύμνον  εις Δήμητραν» στχ 372. « Όμως αυτός σπυρί ροδιού γλυκό τις δίνει να φάει, τραβώντας την παράμερα…».

Αλλά και ο Θεόφραστος στο βιβλίο Α « περί φυτών» VI στχ. 3, αναφέρεται στη ροδιά. « Τα μεν γαρ  πολύριζα και μακρόρριζα, καθάπερ συκή, δρύς, πλάτανος, εάν γαρ έχωσι τόπον, εφοσονούν προέρχονται., τα δε ολιγόρριζα, καθάπερ ροιά, μηλέα…».

Τέλος, από τα «Γεωπονικά» του Βάσσου Κασσιανού, μαθαίνουμε πώς μπορούμε να βρούμε πόσα σπυριά έχει το « ρόιδο», χωρίς να το ανοίξουμε. « Ανοίγουμε ένα ρόιδο και μετρούμε πόσα σπυριά έχει. Τόσα θα έχουν και όλα τα άλλα ρόδια της ίδιας ροδιάς. Γιατί να είναι μεγάλο η μικρό το ρόιδο δεν εξαρτάται απ’ τα πολλά η απ’ τα λίγα σπυριά που έχει μέσα, αλλά από το αν είναι τα σπυριά μικρά η μεγάλα.





Η Ροδιά



Εψές το βράδυ, που ο νοτιάς κατάπινε τη λήθη

και μ’ ευωδιές κι αρώματα το σώμα πλημμυρούσε,

του κήπου σου δρασκέλισα κρυφά το ξερολίθι,

πως ειν’ αργά για έρωτες ο αγέρας μου μηνούσε.



Πίσω από ριχοσπέρματα και τριανταφυλλάκια,

εκεί που το αγιόκλημα με τύμπανα βομβούσε,

σύρθηκα στην ξινοροδιά, στον κόρφο, στα λαιμάκια,

κλαδί-κλαδί, σκαλί-σκαλί, κι εκείνη αναριγούσε.



Δαγκώνοντας, ξεγδέρνοντας, ολοξετρελλαμένος,

στη μάχη μέσα ρίχτηκα, θάρρεψα θα νικούσα,

άφριζα, κομποβύζαινα, αλύτρωτα δοσμένος

στη ζωοδότρα τη ροδιά, την ερωτοτροπούσα.



Του φθινοπώρου το στερνό το φως χαμογελούσε,

της νιότης μου τρεμόσβηνε το αδύναμο καντήλι,

στα ρόδια σου τα σάρκινα το στόμα σπαρταρούσε

κι άλικα, κατακόκκινα μου βάφτηκαν τα χείλη.

                                     Ιωάννα Χρήστου.