Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου 2024

ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη



Αναδημοσίευση 
ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη

Στις 14 Σεπτεμβρίου η Εκκλησία μας πανηγυρίζει την Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, τη μοναδική Δεσποτική γιορτή του φθινοπώρου.  Είναι παγκόσμια, γιατί γιορτάζεται την ίδια μέρα απ’ όλους τους χριστιανούς της γης. 

Ο συναξαριστής διηγείται ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε βάλει σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει τον Σταυρό πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Χριστός. Έστειλε, λοιπόν, την μητέρα του, την αγία Ελένη, στα Ιεροσόλυμα με σκοπό να βρει το αιώνιο σύμβολο του Χριστιανισμού. Εκείνη με θαυματουργό τρόπο ξεχώρισε το μαρτυρικό ξύλο από τους άλλους σταυρούς, ενώ η είδηση της εύρεσής Tου, τον Μάιο του 325, περιέτρεξε όλη την επικράτεια. Στο σημείο εκείνο του Γολγοθά κτίστηκε ο περικαλλής ναός της Αναστάσεως, όπου ο τότε πατριάρχης των Ιεροσολύμων, Μακάριος, ύψωσε τον Τίμιο Σταυρό στις 14 Σεπτεμβρίου του 325, ημέρα των εγκαινίων του ναού. Το γεγονός αυτό γιορτάζει σήμερα η Εκκλησία μας.

Πολλές είναι οι παραδόσεις σχετικά με την εύρεση του Σταυρού. Σύμφωνα με μια από αυτές η Αγία Ελένη ξεχώρισε τον Σταυρό του Χριστού ανάμεσα στους άλλους από τον μυρωδάτο βασιλικό, που είχε φυτρώσει στη θέση που βρισκόταν.

Αργότερα, το 614 μ.Χ., οι Πέρσες επέδραμον στα Ιεροσόλυμα και πήραν τον Τίμιο Σταυρό. Ύστερα από 14 χρόνια ο αυτοκράτορας Ηράκλειος εκστράτευσε εναντίον των Περσών, τους κατενίκησε και τον πήρε πίσω. Στη συνέχεια τον έφερε στα Ιεροσόλυμα κι εκεί ο Πατριάρχης Ζαχαρίας τον ύψωσε ξανά στις 14 Σεπτεμβρίου του 628.


Την παραμονή, στον Εσπερινό της γιορτής, ο παπα - Μιχάλης χτυπούσε πανηγυρικά και τις τέσσερες καμπάνες. Ήθελε να γνωρίζει ο κόσμος πως η μέρα που ξημέρωνε ήταν «βαριά γιορτή» και οι δουλειές έπρεπε έγκαιρα να σταματήσουν.  Στο μεταξύ οι γυναίκες και τα παιδιά έφταναν στην εκκλησία φέρνοντας μπάτι - μπάτι (πολλούς και συνέχεια) φρεσκοκομμένους βασιλικούς και πρόσφορα, ενώ ο ναός και ο γύρω χώρος μοσχομύριζε φθινοπωρινά αρώματα. Θυμάμαι πως προσπαθούσα να διακρίνω τους στενόφυλλους βασιλικούς ανάμεσα στους άλλους, τους πλατύφυλλους και τους  μεσαίους, για την ξεχωριστή μυρωδιά τους...

Ανήμερα, γύρω στις 6:30 το πρωί, κάτω από το καμπαναριό της εκκλησίας βρισκόταν η κυρα - Λένη, η νεωκόρισσα, κρατώντας το σχοινί της πιο μικρής καμπάνας, ο κυρ - Γιάννης ο επίτροπος της αμέσως επομένης και ο παπα -Μιχάλης κρατώντας τα σχοινιά της μεσαίας με το δεξί χέρι και της μεγάλης με το αριστερό. Με το νεύμα του ιερέα ξεκινούσε η μικρή καμπάνα και ακολουθούσαν οι άλλες με τη σειρά. Ο ήχος τους γλυκός πλημμύριζε τη μικρή μας πόλη! Εκείνο που πάντα με εντυπωσίαζε ήταν ο τρόπος που ο παπα - Μιχάλης κατάφερνε να χτυπάει και τις δύο καμπάνες ταυτόχρονα, χωρίς να χάνει ποτέ τον ρυθμό!

Σε λίγο η ακολουθία του Όρθρου ξεκινούσε με το απολυτίκιο της εορτής, το πασίγνωστο και λαοφιλές «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…», που ανήμερα της γιορτής του Σταυρού, ψάλλεται τουλάχιστον δέκα φορές. Αλλά και οι άλλοι ύμνοι της ημέρας είναι λυρικότατοι και μελωδικότατοι. Ακολουθούν τα καθίσματα «Του Σταυρού σου το ξύλον προκυνούμεν φιλάνθρωπε», το τροπάριο «Συ μου σκέπη κραταιά υπάρχεις», το θαυμάσιο ιδιόμελο «Σταυρέ του Χριστού Χριστιανών η ελπίς…» και οι καταβασίες «Σταυρόν χαράξας Μωυσής…». Ύστερα τα εξαποστειλάρια «Σταυρός ο φύλαξ πάσης της οικουμένης…» και το «Σταυρός υψούται σήμερον και κόσμος αγιάζεται…».

Οι αίνοι, το δοξαστικό της εορτής «Σήμερον προέρχεται ο Σταυρός του Κυρίου…» και η δοξολογία, που μόνο τη σημερινή μέρα και την Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης, καθώς θέλει η παράδοση της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, ψάλλεται σε ήχο τέταρτο, άγια, με άκουσμα επιβλητικό, δυναμικό και μεγαλοπρεπές.

Πριν από το τελευταίο «Άγιος ο Θεός…» της Δοξολογίας οι ψάλτες μπαίνουν στο ιερό. Εκεί σχηματίζεται μικρή πομπή για την τελετή της «Υψώσεως», που αποτελεί μικρογραφία της ανάμνησης του ιστορικού γεγονότος.

Μπροστά πέντε παιδιά ντυμένα «παπαδάκια ή διακάκια», όπως συνήθιζαν να τα λένε, κρατούν τα δύο φανάρια, τα δύο εξαπτέρυγα και τον Σταυρό, ακολουθούν οι ψάλτες, το παιδί με το θυμιατό και ο ιερέας, που κρατά ψηλά με τα δυο του χέρια τον δίσκο με τον σταυρό ανάμεσα στους βασιλικούς.

Ανοίγει η αριστερή πόρτα του ιερού. Οι ψάλτες αρχίζουν να ψάλλουν «το ασματικό» Άγιος ο Θεός σε αυστηρή, αργή, βυζαντινή μελωδία. Οι στιγμές είναι συγκινητικές, κατανυχτικές και μοιάζουν πολύ με αυτές της Μεγάλης Πέμπτης και της Μεγάλης Παρασκευής. Η πομπή κάνει τον γύρο μέσα στον ναό και έρχεται στο κέντρο, συνεχίζοντας με άλλους τρεις γύρους στο σημείο που έχει ετοιμαστεί για την τελετή.

Σε λίγο ο παπα – Μιχάλης υψώνει αργά πάνω από το κεφάλι του τον δίσκο με τα βασιλικά, που περιβάλλουν τον σταυρό, λέγοντας «Σοφία ορθή». Στη συνέχεια παίρνοντας στα χέρια του τον σταυρό με λίγα βασιλικά και ενώ οι ψάλτες ψάλλουν σαράντα φορές το «Κύριε ελέησον» -τόσο γρήγορα που εγώ άκουγα «κυρ-λέσον», σκύβει το κεφάλι του προς τα κάτω, χαμηλώνοντας αργά, και σχεδόν ακουμπά στις γυαλιστερές μαρμάρινες γκριζωπές πλάκες του δαπέδου του ναού.  Κατόπιν σηκώνεται γρήγορα με τα τρία επόμενα «Κύριε ελέησον». Αυτό επαναλαμβάνεται τέσσερεις φορές, μία από την κάθε πλευρά του στημένου αναλογίου για την ευλογία των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα. Η συγκινητική αυτή σκηνή, παραπέμπει στο «Κύριε ελέησον» που έψαλαν οι Χριστιανοί, για να γίνει ελαφρύτερος ο θαμμένος στο χώμα σταυρός, καθώς ήταν βαρύς και ασήκωτος, όπως λέει η παράδοση.

Ακολουθεί ο θαυμάσιος ύμνος «Τον Σταυρόν Σου προσκυνούμεν Δέσποτα…». Τον ψάλλει ο ιερέας, οι ψάλτες και μαζί τους το εκκλησίασμα. Όλοι υποκλίνονται με ελαφρό λύγισμα της μέσης κάνοντας τον σταυρό τους. Αμέσως μετά ο ιερέας μοιράζει στους πιστούς ολόδροσα και μυρωδάτα κλωνάρια βασιλικού.

Επιστρέφοντας στο σπίτι πολλοί τα φύτευαν στις αλτάνες ή σε αυτοσχέδιες τενεκεδένιες γλάστρες περιμένοντας «να πιάσουν», χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα, επειδή ήταν …ευλογημένα! Άλλοι πάλι τα φύλαγαν «ως κόρη οφθαλμού», και οι νοικοκυρές τα ακουμπούσαν στη μαγιά του ψωμιού, που αποβραδίς «είχαν πιάσει», για να ζυμώσουν. Ακόμα και στις δύσκολες συνθήκες του χειμώνα η μαγιά φούσκωνε και το ψωμί γινόταν καλοφάγωτο και νοτιμότατο. Τέλος κάποιοι έβραζαν τα φύλλα του φτιάχνοντας «παυσίπονα ροφήματα» για πονοκεφάλους και ζαλάδες, ενώ οι πιο «μερακλήδες», έκοβαν ένα κλωνί και το ’βαζαν στο αυτί τους!

Το απόγευμα της ίδιας μέρας εμείς τα παιδιά παίζαμε με τα «κανάρια», που τα κυλούσαμε σ’ όλη την πόλη, ενώ το βράδυ είχαμε τα «φούσια» σε κάθε γειτονιά.  Ήταν και τα δύο, λόγω των ημερών του πλυσίματος των βαρελιών και του «τρύγους», τα αγαπημένα μας παιχνίδια...

Την ημέρα του Σταυρού τηρείται αυστηρά νηστεία, δεν τρώγεται ούτε λάδι. Για τα σχολεία παλαιότερα ήταν αργία, ενώ για την Ερμιόνη ήταν ορόσημο για τον τρύγο και τις άλλες σχετικές εργασίες, που ξεκινούσαν πάντα την επομένη.

Άλλωστε η εποχή είναι τέτοια που δίνει την δυνατότητα να συνδυάζεται η θρησκευτική γιορτή με άλλες δραστηριότητες και να οργανώνονται σε επαρχιακές πόλεις και χωριά διάφορες εμποροπανηγύρεις.

Τέλος, στον Δήμο μας με τις 120, ίσως και περισσότερες, μεγάλες και μικρές εκκλησίες, απ’ όσα γνωρίζω, δεν υπάρχει κάποια προς τιμή της Υψώσεως του Σταυρού. Μικρός όταν ήμουν, μου έκανε εντύπωση το γραφικό εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού με τη μεγάλη αυλή, που βρίσκεται στην άκρη του παραλιακού δρόμου, καθώς μπαίνουμε στο λιμανάκι του Πόρου από την Ερμιόνη (δεξιά). 

Σήμερα γιορτάζει ο Σταύρος και η Σταυρούλα, γιορτάζει και ο παιδικός μου φίλος, ο «Μπούλης του παπά».

Χρόνια πολλά!



ΦΩΤΟ: Το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού στον Πόρο, από το διαδίκτυο