Όλα τα σχολεία στην Ελλάδα δεν είναι ίδια. Όλες οι αίθουσες δεν είναι μικρές με μεγάλους μαυροπίνακες. Όλες οι αυλές δεν είναι από τσιμέντο και όλοι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι μόνο εξεταστές. Κάποια σχολεία συνομιλούν απευθείας με το περιβάλλον και την πόλη και μιλούν όχι μόνο στο μυαλό αλλά και στην καρδιά του μαθητή. Στη λεωφόρο των Κύκνων, 575 χλμ από την Αθήνα, δίπλα στην λίμνη της Καστοριάς, ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) είναι η αιχμή της καινοτομίας στην πόλη που έγινε γνωστή για τη γούνα και τους 65 βυζαντινούς ναούς της.
Το Κέντρο είναι από μόνο του μια άλλη πρόταση για το μέλλον της εκπαίδευσης. «Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι υποχρέωση της πολιτείας και δικαίωμα της κοινωνίας», υπογραμμίζει ο υπεύθυνος του ΚΠΕ Καστοριάς, Θόδωρος Μαρδίρης και συμπληρώνει, «αν θέλουμε να μιλούμε για το μέλλον είμαστε υποχρεωμένοι να πάρουμε μέτρα σε σχέση με το περιβάλλον. Αυτό δε γίνεται χωρίς περιβαλλοντική παιδεία σε όλα τα επίπεδα από το παιδί της προσχολικής ηλικίας μέχρι τους παππούδες στα καφενεία. Και βεβαίως σε όλη την γκάμα της παραγωγής».
Το ΚΠΕ Καστοριάς ιδρύθηκε το 1995. Στελεχώθηκε το 1996. Και οι πρώτοι εκπαιδευτικοί του κέντρου έπιασαν για πρώτη φορά δουλειά στις 8 Ιανουαρίου. Αμέσως μετά τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια, το τοπικό τριήμερο καρναβάλι. Ο βιολόγος και περιβαλλοντολόγος, Θόδωρος Μαρδίρης, επισημαίνει ότι η εργασία στο ΚΠΕ δεν έχει καμία σχέση με την καθημερινότητα ενός σχολείου.
«Ένα ΚΠΕ οφείλει να ενημερώνει, να ευαισθητοποιεί και να εκπαιδεύει. Για πολλά χρόνια η περιβαλλοντική εκπαίδευση έρεπε προς την καταστροφολογία. Εν αντιθέσει εμείς αναλύουμε το κάθε περιβαλλοντικό πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις. Σε μια εποχή που η πληροφορία κινείται ταχύτατα, η εκπαίδευση οφείλει να αντιμετωπίζει τα πράγματα πιο σφαιρικά. Με άλλα λόγια πρέπει ο εκπαιδευτικός να δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να κατανοεί το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις, χωρίς να το υποτιμάει. Να παρουσιάζονται στον μαθητή προτάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, χωρίς να τον καθοδηγούν. Ό,τι υπόσχεται το ‘Νέο Σχολείο’ ήταν και είναι για μας καθημερινή πρακτική».
Σε αυτήν την καθημερινή πρακτική απασχολούνται επτά εκπαιδευτικοί, τέσσερις από την πρωτοβάθμια και τρεις από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. «Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν υπάρχει πουθενά αλλού συνεργασία μεταξύ πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ως επί το πλείστον, οι Έλληνες εκπαιδευτικοί δεν έχουν μάθει να λειτουργούν ως ομάδα. Δε συνεργάζονται.. Εδώ η δουλειά είναι συλλογική. Κάτι σα να μπαίνεις στο ίδιο ασανσέρ. Όλοι μαζί θα πάμε προς τα κάτω ή όλοι μαζί θα πάμε προς τα πάνω».
Έως και 3.500 μαθητές από όλη την Ελλάδα επισκέπτονται την Καστοριά κάθε χρόνο. Τι κάνουν στο ΚΠΕ; «Ο μαθητής που έρχεται σε ένα ΚΠΕ δεν πάει εκδρομή. Μαθαίνει με τον καλύτερο τρόπο: τον βιωματικό. Έχει την ευκαιρία να δει συνολικά και συγκροτημένα ένα πρόγραμμα, το οποίο θα του δημιουργήσει την απορία, τον εντυπωσιασμό και την αμφιβολία για να συνεχίσει να ψάχνει. Θα του δείξει έναν τρόπο διδασκαλίας διαφορετικό από το σχολείο και γι’ αυτό το λόγο θα αγαπήσει την όλη υπόθεση».
Το μάθημα αρχίζει
Η δομή ενός προγράμματος έχει ως εξής:
Μέρος πρώτο: Θεωρητικό, διάρκειας έως 45 λεπτών. Μια εισαγωγή στο περιβαλλοντικό πρόβλημα (νερό, ενέργεια, βιοποικιλότητα κλπ) με πολύ εικόνα (powerpoint) και ήχο.
Μέρος δεύτερο: Οι μαθητές ακολουθούν ένα μονοπάτι της φύσης. Μια σειρά από δραστηριότητες έξω από την αίθουσα διδασκαλίας με χώρο μελέτης το πεδίο. Προεπιλεγμένες στάσεις, δίπλα στη φύση. Βιωματικές δραστηριότητες, οι οποίες βοηθούν τον μαθητή να κατανοήσει ακριβώς το μέγεθος ή την ένταση και την πραγματικότητα ενός προβλήματος.
Μέρος τρίτο: έκφραση και αξιολόγηση. Οι μαθητές εκφράζουν με οποιοδήποτε τρόπο επιθυμούν - ένα γραπτό κείμενο, ένα θεατρικό δρώμενο ή μια έκθεση φωτογραφιών - τα συναισθήματα που βίωσαν στο πεδίο της φύσης. Ακολουθεί συζήτηση και αξιολόγηση. Οι απόψεις των παιδιών τροποποιούν ανάλογα το πρόγραμμα.
Σεμινάρια επιμόρφωσης: αλλιώς «δια βίου μάθηση». Οι εκπαιδευτικοί πληροφορούνται για ό,τι καινούργιο ανακύπτει στα περιβαλλοντικά θέματα, νέες διδακτικές τεχνικές, πώς να στήσουν προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο σχολείο. Με τα σεμινάρια δημιουργείς ένα δυναμικό με σοβαρή επιμόρφωση.
Επικοινωνία με την πόλη
Το ΚΠΕ της Καστοριάς είναι «αστικού τύπου». Δηλαδή συνεργάζεται με την τοπική αυτοδιοίκηση. Το πώς ακριβώς εξηγεί ο Θόδωρος: «Η εξέλιξη των πραγμάτων έδειξε ότι η μεγάλη επιτυχία του θεσμού βασίστηκε στη σύνδεση – συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Δήμος παρέχει τη χρήση του χώρου και αναλαμβάνει την υποστήριξη σε θέματα καθαριότητας. Η χρηματοδότηση καταλήγει στο ταμείο του Δήμου σε ιδιαίτερο κωδικό. Ωστόσο, το κομμάτι της απόφασης για τη διαχείριση – αξιοποίηση των χρημάτων είναι θέμα της παιδαγωγικής ομάδας του κάθε ΚΠΕ. Σχεδόν το σύνολο των λειτουργικών εξόδων του Κέντρου κατατίθεται στην πόλη. Υπάρχει, ωστόσο, κι ένα κομμάτι της Καστοριάς που πραγματικά δεν ξέρει περί τίνος πρόκειται ή δεν ενδιαφέρθηκε να μάθει. Μερικές φορές φαντάζει αστείο να μην σε ξέρουν οι ντόπιοι αλλά να σε γνωρίζει η υπόλοιπη Ελλάδα».
Έτσι χωρίς πρόγραμμα
Στην αρχική πρόβλεψη για τα ΚΠΕ δεν υπήρχε αναλυτικό πρόγραμμα. «Η έλλειψη αναλυτικού προγράμματος έδωσε πολλούς βαθμούς ελευθερίας», εξηγεί ο υπεύθυνος του ΚΠΕ Καστοριάς και προσθέτει, «κάθε ΚΠΕ μπόρεσε να διαμορφώσει προγράμματα και εκπαιδευτικό υλικό ανάλογα με τις συνθήκες του κάθε τόπου. Ούτως ή άλλως το κάθε Κέντρο όφειλε να ασχοληθεί με το τοπικό περιβάλλον. Για παράδειγμα το δικό μας πρώτο εκπαιδευτικό υλικό είχε σχέση με τη λίμνη, η οποία κυριαρχεί στην πόλη».
Δεκαέξι χρόνια μετά το εκπαιδευτικό υλικό έχει διευρυνθεί και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους και παντού με τις κατάλληλες τροποποιήσεις. «Από την αρχή επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε εκπαιδευτικό υλικό για σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Κατά μία έννοια προείδαμε την εξέλιξη των προβλημάτων, ήμασταν καλά ενημερωμένοι από τη διεθνή βιβλιογραφία και είδαμε πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα. Το νερό ήταν και είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα. Ακολούθησε το πρόγραμμα για την ενέργεια και το περιβάλλον, το οποίο πια το έχουμε στρέψει προς την κλιματική αλλαγή. Η βιοποικιλότητα ήταν ένα θέμα που μας απασχόλησε από νωρίς. Είναι εξάλλου το δεύτερο σε σημασία πλέον πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Είχαμε εκπαιδευτικό υλικό για την βιοποικιλότητα πριν από τη σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ (2002) που το πρόβλημα μπήκε και επισήμως στη διεθνή παγκόσμια διάταξη».
Οι Άγγλοι επισκέπτες
Οι Έλληνες φοιτητές δεν είναι από τους πιο τακτικούς επισκέπτες του ΚΠΕ. Όπως σημειώνει ο υπεύθυνος του Κέντρου αυτή είναι μια κατάκτηση για το μέλλον. Το ίδιο δεν ισχύει για τους φοιτητές του τμήματος Βιολογίας του πανεπιστημίου του Μάντσεστερ. «Κάθε χρόνο εδώ και οκτώ χρόνια έρχονται στην Καστοριά φοιτητές από το Μάντσεστερ. Μένουν στον ξενώνα του Κέντρου, αξιοποιούν τα εργαστήρια μας, τη λίμνης της Καστοριάς, των Πρεσπών. Είναι φοιτητές που ασχολούνται με το μάθημα των οικοσυστημάτων του γλυκού νερού. Η επαφή έγινε έπειτα από συνεργασία με το τμήμα Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Με μια καλή διαφήμιση θα μπορούσε αυτό να αποτελεί έναν πόλο για τη βιωσιμότητα των ΚΠΕ στην Ελλάδα. Και βεβαίως είναι διαφήμιση για την Καστοριά. Άνθρωποι που δεν φανταζόντουσαν ότι υπάρχει αυτή η αντικειμενικά όμορφη πόλη έρχονται εδώ, ζουν μια εβδομάδα και βλέπουν τι μπορεί να παρέχει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.».
Η Πύλη
Στο ίντερνετ το ΚΠΕ Καστοριάς έχει αναρτήσει και ενημερώνει καθημερινά ότι έχει σχέση με την περιβαλλοντική εκπαίδευση πανελλαδικά. Η Πύλη θεωρείται μία από τις πιο εξειδικευμένες του είδους της με περισσότερους από 3.000 μοναδικούς επισκέπτες την ημέρα. Όλο το εκπαιδευτικό υλικό διατίθεται δωρεάν για όλο τον κόσμο.
«Πρέπει κάποιος να δει την ύπαρξη των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σαν ένα δίκτυο, το οποίο στήθηκε με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ και οφείλει να προχωρήσει μπροστά. Ένα δίκτυο στημένο σε ολόκληρη την Ελλάδα», καταλήγει ο Θόδωρος Μαρδίρης.
Info Καστοριάς
Έκταση λίμνης: 28 τετραγωνικά χιλιόμετρα
Βάθος λίμνης: 4,40 μέτρα (μέσο) – 9,50 (μέγιστο)
Σχεδόν 200 είδη σπάνιων και απειλούμενων πουλιών
Γύρος χερσονήσου: 11 χιλιόμετρα
Χαμηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία: - 22 βαθμοί Κελσίου
Ραγκουτσάρια: 6-7-8 Ιανουαρίου
Τουριστικό πλοίο: «Ορεστειάς». Αυτό που ονομάζουν οι ντόπιοι «καραβάκι»
Βάρκες στη λίμνη: αυτό είναι το Καστοριανό «καράβι»
65 βυζαντινές εκκλησίες
14 Αρχοντικά
Σπήλαιο Δράκου: μήκος διαδρομών 500 μέτρα, μικρές λίμνες και σταθερή θερμοκρασία όλο το χρόνο. (2467026777)
Δισπηλιό: προϊστορικός λιμναίος οικισμός 25.000 ετών (2467085332)
Νόστιμο: απολιθωμένο δάσος 25 χλμ, κορμοί φοινίκων και δόντια γιγαντιαίων καρχαριοειδών (2467084588)
