Του Βασίλη Γκάτσου
Μιας και το είχαμε πει, ας ρίξουμε μια ματιά στην πρώτη πραγματική προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ελέγξει ουσιαστικά αυτό το όλο και πιο ορμητικό ποτάμι παραγωγής και χρήσης χημικών ουσιών.
Τι είναι το REACH;
Registration, Εvaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals (REACH) = ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ.
Για περισσότερα στη διεύθυνση https://echa.europa.
Μόνο που είναι εξειδικευμένο το θέμα.
Άρα πρέπει να το απλοποιήσουμε, γιατί όντως είναι πολύ σημαντικό και κτυπάει στην καρδιά του τεχνικού μας πολιτισμού (αν στέκει αυτό σαν όρος).
Από την αρχή πρέπει να πούμε ότι κανονικά έπρεπε να γράφεται REARCH, αλλά το δεύτερο R (Restriction) προσκολλήθηκε στο Authorisation .... και τελικά εξαφανίστηκε. Φυσικά αυτό υποδηλώνει ισορροπίες και επικράτηση ενός απαλού περιορισμού, δηλαδή εφόσον και όταν χρειάζεται.
Τα προβιομηχανικά χρόνια σχεδόν όλα τα υλικά ήταν φυσικά.
Όταν η χημεία μπήκε για τα καλά στη ζωή μας, τροφοδοτούσε συνεχώς με νέα υλικά τις άλλες επιστήμες και τέχνες. Δηλαδή όλα τα τεχνικά υλικά είναι χημικές ουσίες. Ακόμη και όταν τις απομονώνουμε από τη φύση. Άλλο είναι να τρώμε ένα φυσικό προϊόν που έχει μέσα του μια ουσία δηλητήριο για τον άνθρωπο αλλά σε τελείως ακίνδυνες ποσότητες, και άλλο να απομονώσουμε αυτή την ουσία και με μια σταγόνα να σκοτώσουμε 1000 ανθρώπους.
Η παραγωγή όμως των χημικών ουσιών γινόταν σε χιλιάδες σημεία, σε εργαστήρια, σε σπίτια, σε βιοτεχνίες, σε βιομηχανίες. Όλες αυτές οι ουσίες έφταναν στην κατανάλωση, στη χρήση, στο περιβάλλον, στον οργανισμό ανθρώπων και ζώων. Υπολογίζεται ότι σήμερα παγκοσμίως παράγονται 400000 ουσίες που βρίσκουν χρήση, μερικές σε ποσότητα ορισμένων τόνων και άλλες εκατομμυρίων τόνων.
Το ερώτημα είναι παλιό: Τι επιπτώσεις έχουν στην υγεία ανθρώπων και ζώων, τι στο φυτικό βασίλειο, τι στο περιβάλλον;
Το ερώτημα έβρισκε απάντηση σε ορισμένες ουσίες κρίσιμες κυρίως για την υγεία του ανθρώπου, όπως τα φάρμακα. Ένα φάρμακο έπρεπε να περάσει από πολλές δοκιμές μέχρι να δοκιμαστεί και στον άνθρωπο, ώστε να δοθεί σε χρήση. Πόσα όμως από αυτά μετά από λίγα ή πολλά χρόνια δεν αποσύρθηκαν, γιατί διαπιστώθηκε ότι μόνο καλό δεν έκαναν στον οργανισμό;
Φανταστείτε για άλλες ουσίες. Π.χ. ένα χρώμα διάσημο για να βάφεται το βούτυρο κίτρινο (απλά για να τραβάει τον καταναλωτή), μετά από λίγα χρόνια αποδείχθηκε ισχυρό καρκινογόνο.
Στα δε υλικά καθημερινής χρήσης; Εδώ δεν ήξερε κανείς τίποτα. Μάλλον πρώτα κυκλοφορούσαν και μετά ψάχνανε να βρούνε τι τρέχει. Ερχόταν από μια μακρινή χώρα ένα υλικό, κυκλοφορούσε, και κανείς δεν ήξερε τι είναι αυτό. Όλοι θυμόμαστε το DDT, το Φλιτ για τις μύγες που με χαρά απλώναμε με την τρόμπα στα κλειστά δωμάτια για να ψοφήσουν οι μύγες, για να αποδειχθεί ότι όχι μόνον ήταν ισχυρότατο δηλητήριο αλλά είχε και χρόνο υποδιπλασιασμού 300 χρόνια: Δηλαδή όλο το DDT που έπεσε στη γη κυκλοφορεί παντού και μόνον ένα 8% αυτού έχει αποσυντεθεί μέχρι σήμερα!
Πλήθος υλικών συσκευασίας ήταν, εν αγνοία των χρηστών, επικίνδυνα για την υγεία και το περιβάλλον.
Έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση έφτιαξε έναν κατάλογο όπου καταχωρούνται οι χημικές ουσίες που παράγονται στα κράτη της Ένωσης και αυτές που εισάγονται. Όποιος λοιπόν είναι παραγωγός ή εισαγωγέας (εξαιρέθηκαν παραγωγές ή εισαγωγές ουσιών ολίγων τόνων) μέσα σε ορισμένο χρόνο, έπρεπε να καταχωρήσει στον κατάλογο τις χημικές ουσίες που τον αφορούσαν συνοδευόμενες όμως από μία πλήρη έκθεση αξιολόγησης της επικινδυνότητας για την υγεία και το περιβάλλον. Αλλά μία τέτοια έκθεση απαιτούσε χρόνο, έρευνα, δοκιμές σε πειραματόζωα κ.λ.π. Για μια χημική ουσία, η έκθεση αξιολόγησης επικινδυνότητας μπορεί να έφτανε και τα 20000000 ευρώ. Το κόστος τεράστιο. Έτσι συγκεντρώθηκαν όλα τα μέχρι σήμερα αξιόπιστα γνωστά στοιχεία για την επικινδυνότητα των χημικών ουσιών και σχηματίστηκ
Έτσι αδειοδοτούνται οι παραγωγοί και εισαγωγείς να παράγουν ή να εισάγουν μόνον χημικές ουσίες του καταλόγου. Σήμερα ή καταχώρηση και η αξιολόγηση έχουν σχεδόν τελειώσει και έχουν δοθεί οι σχετικές άδειες. Αυτό σημαίνει ότι απαγορεύεται στην ΕΕ η παραγωγή ή η εισαγωγή χημικής ουσίας που δεν είναι στον κατάλογο. Αν κάποιος στην ΕΕ θέλει να παράγει ή να εισάγει μια χημική ουσία που δεν είναι στον κατάλογο, οφείλει πρώτα να την καταχωρήσει, να καταθέσει έκθεση αξιολόγησης επικινδυνότητας και να πάρει τη σχετική άδεια.
Με άλλα λόγια φρένο στην ανεξέλεγκτη παραγωγή και εισαγωγή χημικών ουσιών.
Δεδομένου όμως ότι όλες οι ήδη παραγόμενες και εισαγόμενες χημικές ουσίες καταγράφονται, πού η πρόοδος;
Η πρόοδος είναι η έκθεση αξιολόγησης επικινδυνότητας για την υγεία και το περιβάλλον. Όμως το σπουδαιότερο είναι ότι οι χημικές ουσίες μεγάλης επικινδυνότητας μπαίνουν στο στόχαστρο και δίδεται η εντολή εντός χρονικού διαστήματος να περιοριστεί η παραγωγή ή η εισαγωγή τους, ή και να σταματήσει τελείως. Για παράδειγμα λίγα χρόνια πριν τα περισσότερα υγρά για την προστασία του ξύλου από σαράκι κ.λ.π. είχαν ως βάση ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου. Δόθηκε εντολή ολικής απόσυρσης αυτών και αντικατάστασή τους με άλλες ουσίες όσο γίνεται πιο ακίνδυνες.
Επί των ημερών μας, η έρευνα πανεπιστημίων απέδειξε ότι τα πλαστικά, ενώ είναι τα πρώτα χρόνια σχετικώς αβλαβή για το περιβάλλον, όταν με την τριβή, εκτιθέμενα στον ήλιο και το κύμα, σπάζουν σε μικρότατα τεμάχια, τότε ταχύτατα αποσυντίθενται και βγάζουν από μέσα τους ισχυρά δηλητήρια. Έχουν με άλλα λόγια θέσει υποψηφιότητα να βγουν από τον κατάλογο REACH.
Σημείωση 1 : Και η Οδηγία 60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα νερά εκεί θα οδηγήσει. Αφού καταγραφεί η κατάσταση υπογείων, επιφανειακών και παράκτιων υδάτων, η συνεχής παρακολούθηση, όχι μόνον δεν θα επιτρέπει τη χειροτέρευσή τους (δηλαδή θα λαμβάνονται αμέσως μέτρα), αλλά θα οργανώνονται δράσεις για τη βελτίωσή τους.
Σημείωση 2 : Γίνεται λοιπόν αντιληπτό γιατί η αρχή "Ο ρυπαίνων πληρώνει", που προηγήθηκε και του REACH και της Οδηγίας 60, ως προς τις συσκευασίες προϊόντων, δεν οδήγησε στη βελτίωση των συσκευασιών, ούτε στην αντικατάστασή τους. Οδήγησε στη δημιουργία μιας νέας βιομηχανίας επεξεργασίας και αξιοποίησης, με σκοπό το κέρδος, με τα γνωστά προβλήματα για το περιβάλλον.
Μέσω όμως του μηχανισμού του REACH μπορεί η κατάσταση να αλλάξει. Αρχικά να περιοριστεί η χρήση στις βιομηχανίες παραγωγής συσκευασιών, όλων των πλαστικών πρώτων υλών, μετά να επέλθει η κατάργηση του πλαστικού και άλλων χημικών ουσιών που αποδεδειγμένα βλάπτουν αμέσως ή εμμέσως άνθρωπο και περιβάλλον και να οριστεί ένας κατάλογος χημικών ουσιών συσκευασίας* που και στο περιβάλλον αν διασκορπιστούν να μην υπάρξουν συνέπειες, ή να υπάρξουν ελάχιστες άνευ σημασίας. Ένας νέος κόσμος με κύρια υλικά συσκευασίας από γυαλί, ξύλο, χαρτί, σίδερο, αλουμίνιο.
* Κάτι ανάλογο έγινε και για τα χρώματα που βάφουνε τρόφιμα (για να γίνονται πιο ελκυστικά και για κανέναν άλλο λόγο). Υπήρχαν αρχικά πολλά, αλλά μετά την απόσυρση του κίτρινου του βουτύρου, όπως προαναφέραμε, σήμερα μόνο 4 είναι τα επιτρεπτά. Η ζωή έχει είδη δείξει ότι τα πέντε πρωτοαναφερόμενα πρέπει να είναι και τα επιτρεπτά υλικά συσκευασίας.
Βασίλης Γκάτσος
