Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ – ΠΕΡΙ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΚΑΚΟΥ

Του Δημήτρη Τουτουντζή

 

Σωκράτης.

Ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο την ψυχή, για να αναγνωρίζει την ύπαρξη των θεών, για να προστατέψει τον εαυτό του από την βουλιμία, την δίψα, την ζέστη, το κρύο, την ασθένεια και την αδυναμία, για να ασκήσει τον εαυτό του στη γνώση και να θυμάται τι είδε, άκουσε και έμαθε. Ο άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή συναντά εμπόδια που του στερούν την μετάδοση της γνώσης και θεραπείας της ψυχής του. Τα εμπόδια αυτά είναι η αδράνεια, η νωθρότητα και ο άκρατος ηδονισμός.

Ο Σωκράτης έλεγε, ότι ο χαρακτήρας της ψυχής (ήθος της ψυχής) φαίνεται στα μάτια του ανθρώπου. Η ψυχή είναι άυλη, αόρατη, κυριαρχεί, ελέγχει και δίνει ζωή στο σώμα. Το ένα μέρος συμπληρώνει το άλλο για να επικρατεί η σοφρωσύνη του ανθρώπου. Η αυτογνωσία (Γνώθι σαυτόν) και ο αυτοέλεγχος, εξασφαλίζει την θεραπεία της ψυχής.

Έλεγε ακόμη. Ουδείς εκών κακός. Δηλαδή, κανείς δεν μπορεί να είναι από την φύση του κακός. Οι κακοί άνθρωποι οφείλουν την αρνητική συμπεριφορά τους στην άγνοια του καλού.

Πλάτωνας.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η ανθρώπινη ψυχή πριν πέσει στον κόσμο των πραγμάτων, έζησε σε ένα ιδανικό κόσμο, τον κόσμο των ιδεών. Εκεί ήταν που γνώρισε την πραγματική ουσία των πραγμάτων. Τα πράγματα που γίνονται αισθητά στον άνθρωπο στη διάσταση του υλικού κόσμου, δεν αποτελούν παρά απομιμήσεις, σκιές, είδωλα του αληθινού κόσμου των ιδεών. Επομένως ο άνθρωπος δεν ανακαλύπτει, αλλά θυμάται αλήθειες που κάποτε γνώρισε στον κόσμο των ιδεών. Όλοι έχουν μέσα τους τη γνώση και την αλήθεια και αυτό που πρέπει να γίνει, είναι να την ανακαλέσουν στη μνήμη τους. Εξ’ άλλου η ετυμολογία της α-λήθειας σημαίνει την άρση της λήθης.

Η ψυχή έχει μέσα της κρυφό θησαυρό. Καλά οδηγημένη ανακαλύπτει τους θησαυρούς της.

Ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο διαχωρισμός της ψυχής από

το σώμα. Όταν έρχεται ο θάνατος, το μεν θνητό σώμα πεθαίνει, η δε αθάνατη ψυχή φεύγει σώα και άφθαρτη. Η ένωση της ψυχής με το σώμα δεν είναι με κανένα τρόπο ανώτερη από τον χωρισμό τους. Δηλαδή, όπως είναι η γέννηση, έτσι είναι και ο θάνατος. Τον θάνατο κανένας δεν πρέπει να φοβάται, εκτός αν είναι εντελώς ανόητος και δειλός. 

Έλεγε ακόμη. Η δικαιοσύνη είναι η αιτία του να είμαστε δίκαιοι στις συναναστροφές και στις συναλλαγές μας.

Κακό είναι κάθε τι που φέρει φθορά και αφανισμό και καλό κάθε τι που σώζει και ωφελεί.

Το να νικά κανείς τον εαυτό του, δηλαδή να κυριαρχεί πάνω στις αδυναμίες του, είναι η πρώτη και η πιο καλή από όλες τις νίκες.

Ηράκλειτος.

Τα έσχατα σύνορα της ψυχής, όσο και αν προχωρήσεις, δεν θα μπορέσεις να τα βρεις οποιαδήποτε μέθοδο και αν ακολουθήσεις. Τόσο βαθειά είναι η ουσία της. Ο φιλόσοφος τονίζει εδώ, πως το ταξίδι για την πλήρη ανεύρεση του τέλους των ορίων της ψυχής είναι δύσκολο, μάλλον ακατόρθωτο από τον άνθρωπο. Λέει ακόμη: Η σωφροσύνη είναι μέγιστη αρετή και είναι σοφία το να λες την αλήθεια και να ενεργείς σύμφωνα με τη φύση, αφού πρώτα τη γνωρίσεις καλά.

Πλωτίνος.

Η ψυχή κατά την βασική θεωρία του Πλωτίνου (Περί των τριών υποστάσεων), έχει Θεϊκή προέλευση και Θεϊκή υπόσταση. Η ψυχή δίνει πνοή στην αδιαμόρφωτη ύλη του κόσμου στην οποία συγκαταλέγονται και τα σώματα των ανθρώπων. Ο άνθρωπος λοιπόν

για να εξασφαλίσει την αιωνιότητα της ψυχής του θα πρέπει να την αφιερώσει στον υπέρτατο σκοπό της ένωσης με το Θείο. Αν όμως λησμονήσει την φύση της ψυχής του και αυτή αφιερωθεί εξολοκλήρου στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών και δεθεί με την υποδεέστερη αξιολογικά εγκόσμια ύλη, η φυσική τιμωρία της θα είναι ο θάνατος μαζί με το σώμα. Έτσι λοιπόν η ψυχή όχι μόνο δεν ανταμείβεται, για το ότι θυσίασε την αρχική της επουράνια θέση για να ζωογονήσει την κοσμική ύλη, αλλά τιμωρείται εξ’ αιτίας της αλαζονικής στάσης που κράτησε αφού την γοήτευσε η επιφανειακή χάρη της υλικής διάστασης.

Θαλής ο Μιλήσιος.

Η ψυχή διαφέρει από την ύλη και υπάρχει αυτοτελώς ως μορφή πνευματική. Υπάρχει για να δίνει μορφή στην ύλη, έξω από την ύλη. Διατυπώνει τη ρήση πως, τα πάντα γύρω μας είναι έμψυχα, δείχνοντας την σύνδεση της ψυχής με την έννοια και το φαινόμενο

της ζωής και της λειτουργίας της.

Πυθαγόρας.

Η ψυχή ως αστείρευτη δύναμη ζωής, προέρχεται από κάτι Απόλυτο. Από κάτι Τέλειο και Αθάνατο. Ο Πυθαγόριος αυτός Θεός δίνει στην ψυχή την ευκαιρία να ομοιωθεί με αυτόν και να επιστρέψει στην αρχική πηγή της (την Θεότητα). Έτσι η ψυχή μεταβαίνει (μετεμψύχωση) από σώμα σε σώμα, προκειμένου μέσω αυτού να βρει τις πύλες προς την θέωση και τον Θεό.

Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Ο Θεός αποτελεί τον δημιουργό των πάντων. Αποτελεί και τον δημιουργό της ψυχής. Η ψυχή στο ταξίδι της στα εγκόσμια μακριά αλλά και κοντά από τον δημιουργό Θεό, δύναται να γνωρίσει πολλά πάθη και να βιώσει και να πράξει αρνητικές πράξεις, με αποτέλεσμα την οριστική απομάκρυνσή της από τον δημιουργό της, άρα και την καταστροφή της θείας δύναμής της. Ο Ιωάννης θέτει το σκοπό που πρέπει να έχει ο άνθρωπος, που είναι η ομοίωση με τον Θεό, δηλαδή η ένωση της ανθρώπινης ψυχής και του Θεού.

Γρηγόριος ο Νύσσης. 

Επειδή ο άνθρωπος αποτελείται από σάρκα και ψυχή, ανήκει τόσο στο βασίλειο του πνεύματος, όσο και στο βασίλειο του σώματος και τα συνδέει και τα δύο σε κόσμους. Στον κόσμο του πνεύματος και στον κόσμο της ύλης. Όλη η εξέλιξη του ανθρώπου κατευθύνεται από την ψυχή, διανεμημένη απ’ αρχής σε όλο το σώμα. Η ενέργεια όμως της ψυχής εκδιπλώνεται βαθμιαία με την ανάπτυξη του ανθρώπου.

Ιερός Αυγουστίνος.

Η ψυχή είναι υπόσταση αθάνατη, διότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Αλήθεια. Αλλά η Αλήθεια ταυτίζεται με τον Θεό. Και η ψυχή επομένως είναι αθάνατη και αιώνια. Σκοπός της ψυχής είναι το απόλυτο. Ο Θεός. Κατέχει έτσι τις δυνάμεις για να μπορέσει να επιτελέσει τον σκοπό της. Η μόνη πραγματική γνώση για τον Αυγουστίνο είναι αυτή που προέρχεται από την ψυχή μας. Η γνώση από την ψυχή είναι πολύ κοντά στην γνώση του Θεού. Λέγει ακόμη, οι άνθρωποι δεν είναι τίποτε άλλο παρά βούληση. Τα πάντα δημιουργούνται από αυτήν. Το σημαντικότερο δημιούργημα της βούλησης είναι η αγάπη. Λέγει. Αγάπα και κάνε ότι θέλεις. Είναι αυτό που ονόμασε Ελεύθερη Βούληση.

    Η ψυχολογική ελευθερία ως ελευθερία εκλογής σε όλες τις καταστάσεις της επίγειας ζωής, είναι ουσιώδης και απαραβίαστη. Η ηθική του ελευθερία αντιθέτως εξαρτάται από την χάρη του Θεού. Γι’ αυτό η ταπείνωση αποτελεί θεμελιώδη αρετή. Η ψυχή έχει την βούληση ως ορθή ικανότητα, αυτό που μετρά όμως είναι η ορθή χρήση της. Η ταπεινή χρήση της βούλησης με βάση τον σκοπό ομοίωσης με τον Θεό εξασφαλίζει στην ανθρώπινη ψυχή την ευδαιμονία. Σε αντίθετη περίπτωση η ψυχή βιώνει την αιώνια απομάκρυνση από τον Δημιουργό και από την Αλήθεια. 

Θωμάς ο Ακυινάτης.

Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο και στην κορυφή όλων των βαθμίδων, όλων των ειδών τοποθετεί τον άνθρωπο. Λέγει λοιπόν: Ο άνθρωπος προικισμένος με αθάνατη ψυχή, ελεύθερη βούληση και πνεύμα, ευρίσκεται στην κορυφή αυτής της πυραμίδας. Ο άνθρωπος είναι ένα ενιαίο Όλον, μία ολότητα με διάφορες λειτουργίες καθαρώς φυσικές, ζωώδεις και πνευματικές. Η ψυχή δημιουργείται από τον Θεό κατά την γέννηση. Η αθανασία έτσι της ψυχής απορρέει ουσιωδώς από την μη υλικότητα αυτής. 

Καρτέσιος.

Υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι αποτελούνται από σώμα και ψυχή. Η ψυχή που διαθέτουν οι άνθρωποι δεν υπόκειται όπως το σώμα τους στους φυσικούς νόμους. Ο άνθρωπος διαφέρει από τα άλλα όντα επειδή είναι έμψυχος. Η ψυχή που διαθέτει ο άνθρωπος είναι πραγματική πνοή ζωής και ελευθερίας. Ο άνθρωπος είναι ο μόνος που διαθέτει ψυχή και αυτό τον απεγκλωβίζει από τον μηχανισμό του φυσικού κόσμου. Ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως ένα ον με δύο φύσεις. Την φύση του εγκλωβισμού (σώμα) και τη φύση της ανεξαρτησίας και ελευθερίας (ψυχή). Εκείνο που χαρακτηρίζει κάθε γεγονός που εκδηλώνεται στην ψυχή μας είναι η συνείδηση, άρα όσα αντιλαμβανόμαστε γύρω μας, όσα γνωρίζουμε, οφείλονται πλήρως στην ψυχή μας. Κατά τον Καρτέσιο ο εαυτός μας ταυτίζεται με την ψυχή μας. Και αυτό διότι ενώ μπορούμε να φανταστούμε τον εαυτό μας ανεξάρτητο από κάποιο τμήμα του σώματός μας ή και από ολόκληρο ακόμη το σώμα μας, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο σε σχέση με την ψυχή μας.