Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου 2010

Τάματα

Επιμέλεια : Γιάννης Λακούτσης
Λαική αφιερωματική απο την αρχαιότητα ως τις ημέρες μας
" Όσο κι αν είστε Χριστιανοί, πάντα είστε ειδωλολάτρες!"  Κ.Παλαμάς ( "ο δωδεκάλογος του γύφτου")
  Κάτω απο τις εικόνες των εκκλησιών συνήθως, κρέμονται κάποια ασημένια, ως επι το πλείστον, αφιερώματα πιστών. Πάνω τους έχουν χαραγμένα διάφορα μέλη του ανθρωπίνου σώματος η αντικείμενα. Το τάμα ή τάξιμο ή ταξιά ή τάσιμο, όπως το λένε στην Κρήτη, δεν είναι τίποτε άλλο απο μια άγραφη υπόσχεση. Και απο τα δυο μέρη. Ο λαός μας πιστεύει, πως αν κάποιος τάξει σε εναν άγιο πρέπει να το κάνει, ο κόσμος να χαλάσει. Λέει σχετικά μια παροιμία: " Μη τάξεις σε άγιο κερί και σε παιδί κουλούρι". Αν δεν φανεί εντάξει στο τάξιμό του, ο πιστός, τότε κινδυνεύει να χάσει την εύνοια του αγίου. Ή ακόμα, να τον βλέπει στον ύπνο του τα βράδια και ετσι να αναγκαστεί να εκτελέσει το χρέος του.Η πιο απλή μορφή τάματος είναι η προσευχή. Μετά έρχεται το κερί.(Το μεγαλύτερο τάμα με κεριά, που έχει καταγραφεί στην ιστορία, είναι τα 10.000 κεριά που άναψε Ρουμάνος φίλαθλος της εθνικής ομάδας της χώρας του, στο Μουντιάλ του 1998! ).Οι χριστιανοί ανάβουν κεριά στις εκκλησιές σε ανάμνηση των πρώτων ομοδόξων τους, οι οποίοι στα χρόνια των πρώτων διώξεων συναθροίζονταν σε υπόγειους χώρους, όπου δεν υπήρχε φώς και για αυτόν τον λόγο χρησιμοποιούσαν κεριά.Το κερί απο γνήσιο κερί μέλισσας το λένε αγιοκέρι.Στην Σαμοθράκη τα μεγάλα κεριά απο μελισσοκέρι τα λένε παλαμιστά και τα τάζουν σε ιδιαίτερες περιπτώσεις.Η κεροδεσιά, άλλη μια μορφή τάματος. Ήταν μια συνήθεια να " δένουν " την εκκλησία
γύρω-γύρω με κερί.

( Πήγα χτές στην εκκλησιά / κι έφερα κεροδεσιά/ μ ανασήκωσε η νόνα/να φιλήσω την εικόνα. Φίλησα την Παναγιά / στη χρυσή της την ποδιά / και μου γλύκανε τα χείλη/ σάμπως νάφαγα σταφύλι. Κεί που πήγα ν' ασπαστώ/ είδα τον μικρό Χριστό / και μου φάνηκε πως κάτι μου γνεψε με τό να μάτι.- Γιώργος Αθάνας).Η νηστεία, επίσης είναι ενα άλλο είδος τάματος.Η νηστεία η οποία απαντάται σε όλους τους λαούς, σε όλες τις θρησκείες και σε όλες τις εποχές. Απλό τάμα είναι και το πέταγμα του πρώτου δοντιού του παιδιού, που αυτός που το πετάει είτε είναι ο παππούς είτε η γιαγιά, λέει απευθυνόμενος στον Θεό. "Πάρε δόντι ανθρώπου και δώσε του σκυλίσιο", δηλαδή τόσο γερό σαν του σκύλου.Τα τάματα μπορούμε να τα κατατάξουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες:Σε αυτά που καταθέτουν αφιερώματα και σε αυτά που υποχρεώνουν στην εκτέλεση ευσεβών πράξεων, όπως η μετάβαση στούς Αγίους τόπους, ή αμισθί εργασία σε ναούς και μοναστήρια. Και χρονικά, στα πρίν και τα μετά. Σε αυτά που γίνονται ως παράκληση για την πρόληψη ενός κακού και σε αυτά που γίνονται ως ευχαριστήρια, έπειτα απο την ευτυχή κατάληξη ενός γεγονότος. Το τάμα δεν πρέπει να γίνεται απο φόβο, αλλά απο σεβασμό.
" Με καλοπρόσδεχτα ταξίματα και με θυσίες, με κνίσα και με σπονδές, αλλάζουν οι άνθρωποι των θεών την γνώμη", γράφει ο Όμηρος σην Ιλιάδα. " Ουδέν έθνος άθεον", βεβαιώνει ο Αριστοτέλης.Το τάμα της πίστης μας, είναι διαιώνηση της αρχαίας ελληνικής δοξασίας του αναθήματος (ανατίθημι). Σήμαινε, όπως και σήμερα, αφιέρωμα σε ναό, σε ήρωα,σε άγαλμα. Στην αρχαία Ελλάδα το ανάθημα είχε και την έννοια του στολιδιού, του κοσμήματος,αλλά και την απαρχή των καρπών, που αφιέρωναν πίττες σε θεούς και ήρωες.Βασιλιάδες, ναύαρχοι,στρατηγοί εως απλοί ιδιώτες αφιέρωναν απο όλοκληρες πόλεις και λάφυρα εως κλαδιά ελιάς και δάφνης.

Στον Λύκαιο Δία, ήταν αφιερωμένα τα Λύκαια (αθλητικοί και μουσικοί αγώνες των Αρκάδων).Στη θεά Ήρα ήταν αφιερωμένα τα Ηραία( αγώνες παρθένων, που διεξάγονταν λίγο πριν την Ολυμπιάδα ).Στη θεά Αθηνά, αφιέρωναν οι Αθηναίοι το 1/10 απο τα λάφυρα και απο τα δημευόμενα πράγματα των καταδικασμένων.Στους άλλους θεούς αφιέρωναν το 1/50. Στον Απόλλωνα τον Σμινθέα (μυοκτόνος) αφιέρωναν οι αμπελουργοί, για να μην προσβάλλουν ποντίκια τους αμπελώνες τους.Ο Ποσειδώνας έπαιρνε μεγάλο μέρος απο τα αναθήματα σε όλη την Ελλάδα. Οι ψαράδες σφήνωναν νομίσματα σε ειδικές τρύπες ανοιγμένες σε φελλούς, οι οποίες τους κρατούσαν στην επιφάνεια της θάλασσας. Αυτή ήταν η πληρωμή του Ποσειδώνα για καλή ψαριά.Οι ναυτικοί έβαζαν νομίσματα κάτω απο το κατάρτι του πλοίου τους , κατα την ναυπήγησή του για τον ίδιο λόγο.Στον Ασκληπιό αφιέρωναν πέτρινα ομοιώματα των μελών των σωμάτων που γιατρεύτηκαν.

Σήμερα, στη Δυτική εκκλησία, ιδίως της Ιταλίας, αλλά και όλης της Μεσογείου, συναντάμε επίσης τάματα στον ίδιο αριθμό και ποιότητα. Πολλές μήτρες χαραχτικών έγιναν σε ιταλικά εργαστήρια.Εδώ τα τάματα απεικονίζουν κυρίως νεογέννητα, γυναικεία κεφάλια και όρθιους ανθρώπους. Παρ όλη τη συχνή επαφή μαζί τους, πολύ προσφιλή τους χαρακτικά δεν "πέρασαν" στην ελληνική λατρεία, όπως η γονατιστή γυναίκα, η νύφη, η καρδιά με τη φλόγα, η οποία στην καθολική εκκλησία συμβολίζει τη χριστιανική ευσπλαχνία κ.α.

Η Λούρδη της Γαλλίας είναι η " Τήνος της Δύσης".Όπως επίσης και το νησί Αγία Μαργαρίτα απέναντι απο τις Κάννες.Το νησί Κάντλι έξω απο τις ακτές της Ουαλίας, είναι "το Άγιο Ορος" της Δύσης.Στην Πορτογαλία γιορτάζουν τη "γιορτή του πόνου" που την αφιερώνουν στη μνήμη των νεκρών ναυτικών.Στη Νάπολι όποιος πάσχει απο πονοκέφαλο, αφιερώνει στον άγιο Ασπιρίνο, ο οποίος χάρισε το όνομά του στην ασπιρίνη. Οι Χιλιανοί ναυτικοί ζητούν προστασία απο τον άγιο Νικόλα και την αγία θαλασσινή, όπως μας μαρτυρά ο ποιητής Νίκος Καββαδίας. ( Ξέχασες κείνο το σκοπό, που λέγανε οι Χιλιανοί / " Άγιε Νικόλα φύλαγε κι άγια Θαλασσινή!")

Ο ιδιαίτερος λόγος, που υπάρχει το τάμα, είναι η λαική αντίληψη ότι η αρρώστια ή ο κίνδυνος απώλειας ανθρώπου, ζώου ή κάποιου πολύτιμου κτήματος, είναι " θέλημα Θεού". Το τάμα, όπως και η προσευχή, εξευμενίζει τον Θεό, ο οποίος δέχεται την υποκατάσταση της θέλησής του, με το ταγμένο πρόσωπο, εργασία ή αντικείμενο.

Πληροφορίες απο το βιβλίο του Γιώργου Λεκάκη "ΤΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ ''.