μεστό αφιέρωμα στον συγγραφέα και φιλόλογο Γιώργο Ιωάννου
από την ποιήτρια Βίκυ Δερμάνη
Ο Γιώργος Ιωάννου ήταν ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος Σορολόπης. Γεννήθηκε το 1927 στη Θεσσαλονίκη από γονείς Θρακιώτες πρόσφυγες. Εκεί τελείωσε το Γυμνάσιο και αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου (1950). Τα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια τα έζησε στη Θεσσαλονίκη με εξαίρεση το διάστημα της Κατοχής, όταν για να προστατευτούν από τους βομβαρδισμούς, αυτός και τα αδέλφια του κατέφυγαν στη Χαλκιδική και στη συνέχεια στην Αθήνα. Η περίοδος της Κατοχής σημάδεψε έντονα την ψυχή του κι επανέρχεται συχνά στο συγγραφικό του έργο.
Ο πατέρας του Ιωάννης κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη από τη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης, προερχόμενος από αστική οικογένεια. Η μητέρα του Αθανασία ήταν από την Κεσσάνη της Ανατολικής Θράκης. Ο Γιώργος προερχόταν από πλούσια οικογένεια, που ήθελε ο γιος τους να γίνει σπουδαίος και το όνομα του να ακούγεται παντού. Έτσι οι γονείς του τον ζόριζαν αρκετά να ακολουθήσει τα δικά τους όνειρα. Ο Γιώργος σπούδασε και βρήκε αρκετά καλές δουλειές, όμως ακολούθησε το δικό του όνειρο και έγινε λογοτέχνης. Από το 1954 αρχίζει η σταδιοδρομία του ως φιλολόγου εκπαιδευτικού, γι’ αυτό άλλωστε μπορούσε να μιλήσει μέσα από τα γραπτά του για τους εφήβους, όπως και για τους πρόσφυγες, καθώς προερχόταν από προσφυγική οικογένεια της Α. Θράκης.
"… ήμουν τότε μικρό παιδί —φτωχός και περίκλειστος έφηβος— με βάσανα και προβλήματα, που τον κρατούσαν κιόλας σε απόσταση από τους άλλους. "
Σπούδασε με λαμπρούς δασκάλους στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο Α.Π.Θ. μάλιστα υπηρέτησε για ένα διάστημα ως βοηθός στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας. Σε όλη την περίοδο της εκπαιδευτικής του σταδιοδρομίας επιδίδεται στη γραφή και σταδιακά ξεδιπλώνει μέσα από τα κείμενά του το άλλο του πρόσωπο, εκείνο του λογοτέχνη και μελετητή, εκδηλώνοντας έντονο ενδιαφέρον για τη νεοελληνική λαϊκή παράδοση, όπως το δημοτικό τραγούδι. Παράλληλα, παρήγαγε και μεταφραστικό έργο, ενώ η ενασχόλησή του με τον θεατρικό λόγο, οι μελοποιημένοι από τον Ν. Μαμαγκάκη στίχοι του και η έκδοση του δικού του περιοδικού "Φυλλάδιο" φανερώνουν το εύρος των ενδιαφερόντων του.
Το φθινόπωρο του 1960 διορίστηκε Δημόσια Μέση Εκπαίδευση και τοποθετήθηκε ως φιλόλογος στο Καστρί, ένα ειδυλλιακό χωριό της ορεινής Αρκαδίας. Εκεί άρχισε να γράφει τα πρώτα του πεζά. Τον Νοέμβριο του 1961 αποσπάστηκε στη Βεγγάζη της Λιβύης, όπου ίδρυσε το Ελληνικό Γυμνάσιο. Από τη Λιβύη επέστρεψε στο Καστρί το 1963. Το 1964 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο με πεζογραφήματα "Για ένα φιλότιμο " και το 1966 επανήλθε στη Θεσσαλονίκη με μετάθεση στο Γυμνάσιο της Καλαμαριάς.
Το 1971 μετατέθηκε στην Αθήνα κι έμεινε στο σπίτι της Αρλέτας στα Εξάρχεια. "Εγώ θέλω να ζω στο επίκεντρο των μεγαλουπόλεων, και κατά προτίμηση της Αθήνας, γιατί εκεί μπορώ να είμαι πραγματικά μόνος και να μην κουρελιάζομαι από τη μοναξιά " έγραψε αργότερα στο περιοδικό "Φυλλάδιο". Το 1979 τιμήθηκε με το Α’ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για το έργο του "Το δικό μας αίμα ".
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1980 τραυματίστηκε σοβαρά, όταν χτυπήθηκε από αυτοκίνητο στην πλατεία Εξαρχείων και νοσηλεύτηκε επί τετράμηνο στο ΚΑΤ. Το χρονικό της νοσηλείας του αποτυπώθηκε στο πεζογράφημα "Τα πολλαπλά κατάγματα", που εκδόθηκε το 1981.
Ο Γιώργος Ιωάννου ασχολήθηκε και με τη λαογραφία και συνέλεξε πλήθος δημοτικών τραγουδιών και παραμυθιών. Μετέφρασε, επίσης, αρχαίους λυρικούς και μία τραγωδία του Ευριπίδη.
Ο Ιωάννου ήταν ο διαβάτης που σύχναζε σε καφενεία, στις αγορές, στα καπνισμένα σινεμά, σε απόμερες περιοχές, ισότιμος των αρσενικών αλλά και κυνηγός. Η αναζήτηση αυτή δεν είχε μόνον σχέση με τον Άλλο, αλλά με την ίδια την περιπέτεια, τη λατρεία των χώρων, τις μνήμες των τόπων, την περιδιάβαση στις σκιές και τις θολές περιοχές της ιστορίας των ανωνύμων.
Η νευρασθενική βιωματική σχέση ανάμεσα στην επιθυμία του σώματος και την ερωτική πρακτική θα τον οδηγήσει σε μια λογοτεχνική γραφή, που σήμερα πια σπανίζει. "Δεν υπάρχει άλλο γιατρικό απ’ την εξομολόγηση", έλεγε. Λείψανα εποχών και καταβολών αλληλοτέμνονται. Καταγράφει τα λαϊκά πλήθη όπως στις κοινωνικές ταινίες του Κούνδουρου, του Κακογιάννη ή του Αλέξη Δαμιανού. Στους προσφυγικούς μαχαλάδες, παρατηρεί τις μάνες, τις συζύγους, παρατηρεί σχολαστικά τους άντρες. Άλλοι θα φύγουν μετανάστες και άλλοι θα παραμείνουν για να πολλαπλασιάσουν την Ελλάδα του. Λιτοδίαιτοι, αδύνατοι αλλά σφιχτοδεμένοι Έλληνες, χωρίς νωθρότητα και βουλιμία, περιτμημένοι από την κατοχική ανεπάρκεια αλλά δουλεμένοι και εργατικοί.
Το έργο του, το οποίο τοποθετείται στη μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία, αντλεί το υλικό του από τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, τον κόσμο της προσφυγιάς, τη δίνη του πολέμου, της Κατοχής, της εθνικής αντίστασης και του εμφυλίου στην Ελλάδα. Η μαρτυρία, το βίωμα, η εξομολόγηση, η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του. Το ποιητικό του έργο, έντονα ερωτικό, τοποθετείται στην ομάδα του Κύκλου της "Διαγωνίου", ενός από τα σημαντικότερα μεταπολεμικά λογοτεχνικά περιοδικά της Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκε από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και στο οποίο ο Ιωάννου υπήρξε βασικός συνεργάτης.
"Ο Γιάννης Κοντός ήταν ο άνθρωπος που, μετά το δεύτερο βιβλίο μου, με κάλεσε προσωπικά στον Κέδρο και μου ζήτησε να εκδίδω εκεί τα βιβλία μου. "Εδώ είναι η θέση σου ", μου είχε πει. Μέσω αυτού συνδέθηκα με την προηγούμενη γενιά των Ελλήνων συγγραφέων που τους διάβαζα και τους θαύμαζα. Θυμάμαι το άγχος μου όταν ο Γιάννης κανόνισε να βρεθούμε σε μια ταβέρνα στην Κυψέλη για να γνωριστούμε με τον Κουμανταρέα. Εγώ μόλις είχα βγάλει τον "Ναύτη" και πάθαινα κρίσεις πανικού στην Αθήνα, από την απότομη μετακίνησή μου από την επαρχία. Στο ταβερνάκι ξηλώθηκαν και οι δύο σόλες των παπουτσιών μου από το τρίψιμο που έκανα στο πάτωμα τα πόδια μου και έφυγα, σχεδόν ξυπόλητος, πατώντας σε πέτσινες μεμβράνες, βροχερό φθινόπωρο ήταν θυμάμαι. Με σοβαρό ύφος, ο Μένης με ρώτησε, "κόντυνες;" ενώ ο Γιάννης, σκύβοντας κάτω από το τραπέζι, κοίταζε με απορία τα απομεινάρια των υποδημάτων μου. "
Στις 6 Φεβρουαρίου 1985 εισήχθη στο Σισμανόγλειο Νοσοκομείο για μία απλή εγχείρηση προστάτη. Η κατάσταση της υγείας του θα επιδεινωθεί, όταν προσβλήθηκε από ιό που του προκάλεσε σηψαιμία. Άφησε την τελευταία του πνοή στη μονάδα εντατικής θεραπείας του νοσοκομείου στις 16 Φεβρουαρίου 1985, σε ηλικία 57 ετών.
Δείτε:
Παρασκήνιο: Γιώργος Ιωάννου, Ντοκιμαντέρ του 1982
Περισκόπιο: Γιώργος Ιωάννου, ΕΡΤ 1986
Ελλη Βασιλάκη
