Αλάτι

Αλάτι

Του Γιάννη Λακούτση

                             

Η ιστορία του αλατιού είναι δεμένη με την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ανάλογα με το κλίμα κάθε περιοχής, η ποσότητα που χρειάζεται ο  άνθρωπος σε ημερήσια βάση ανέρχεται στα 5-30 γραμμάρια. Την ανάγκη αυτή επί δυόμισι εκατομμύρια χρόνια, ο άνθρωπος την αγνοούσε. Το αλάτι που χρειαζόταν ο οργανισμός, το αντλούσε από το κρέας των θηραμάτων του. Αυτό σταμάτησε γύρω στο 10.000 π.χ όταν ο άνθρωπος άρχισε να εξημερώνει τα ζώα και ασκούσε την γεωργία και την κτηνοτροφία. Παραμένει άγνωστο το πώς και πότε οι πρώτοι καλλιεργητές ανακάλυψαν τις πηγές αλατιού. Επειδή όμως τα αποθέματα αλατιού στον πλανήτη είναι απεριόριστα, ο εντοπισμός τους ήταν εύκολος αν παρατηρούσαν τη συμπεριφορά των ζώων. Η περιεκτικότητα των ωκεανών εκτιμάται κατά μέσον όρο σε 35 γραμμάρια αλατιού ανά λίτρο νερού.
Υπολογίζεται ότι από το νερό των ωκεανών θα μπορούσε να παραχθεί συνολικά ποσότητα αλατιού που ο όγκος  θα ήταν 14,5 φορές μεγαλύτερος από τον όγκο της Ευρώπης που βρίσκεται επάνω από την επιφάνεια του νερού. Αν το αλάτι αυτό σκορπιζόταν επάνω στη γη, θα κάλυπτε όλες  τις ηπείρους με στρώμα πάχους 35 μέτρων.Ωκεανογραφικές γεωτρήσεις που έγιναν το 1970, έδειξαν ότι η μεγάλη αλμυρότητα της Μεσογείου σε σύγκριση με εκείνη των ωκεανών αποδίδεται στο ότι κάτω από ένα στρώμα ιζήματος στον πυθμένα της, υπάρχει στρώμα αλατιού που το πάχος του μερικές φορές φτάνει τα χίλια μέτρα.
Στην Αρχαία Ρώμη, το αλάτι λειτουργούσε ως νομισματική  ισοτιμία. Οι λεγεωνάριοι πληρωνόντουσαν, αρχικά, με μερίδες αλατιού. Η λέξη μισθός στα Λατινικά λεγόταν salarium από τη λέξη sal (αλάτι). Με αλάτι πλήρωνε και ο Μ. Αλέξανδρος τους στρατιώτες του.
Ένας από τους  πρώτους φόρους που αναφέρεται στην ιστορία είναι εκείνος που επιβλήθηκε από τον Κινέζο αυτοκράτορα Hsia Yu (2200 π.χ) στο εμπόριο του αλατιού. Στη Γαλλία, ο βασιλιάς Κάρολος (1226-1285) καθιέρωσε έναν φόρο στο αλάτι για να χρηματοδοτήσει την εκστρατεία του 1259. Αυτός ο φόρος παρέμεινε και ήταν μια από τις αφορμές που πυροδότησαν τη Γαλλική Επανάσταση. Καταργήθηκε το 1946. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία προμηθευόταν το αλάτι της από τις αλυκές του Αιγαίου, της Αδριατικής και της Μαύρης Θάλασσας.
Το κράτος διατηρούσε δικαιώματα επί της παραγωγής και της πώλησης. Οι αλυκές ανήκαν στον αυτοκράτορα η στα μοναστήρια, ενώ το διεθνές εμπόριο του αλατιού στη Μεσόγειο πέρασε στα χέρια των Ιταλών. Επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας οι αλυκές ανήκαν στις κατά τόπους κοινότητες η σε ιδιώτες οι οποίοι τις καλλιεργούσαν και κατέβαλαν το αλιάτικο, κατά κεφαλήν φόρο, στις τουρκικές αρχές. Το 1823, το αλάτι έγινε μονοπωλιακό είδος από τα επαναστατημένα εδάφη. Μέχρι το 1900 όλες οι αλυκές πέρασαν στο κρατικό μονοπώλιο.
Η Βρετανία επέβαλε μεγάλους φόρους στο αλάτι, γεγονός που οδήγησε σε έκρηξη της πώλησης στη μαύρη αγορά. Κάθε χρόνο καταδικαζόντουσαν 10.000 άτομα για λαθρεμπόριο αλατιού. Στην Ινδία ο αγωνιστής των δικαιωμάτων του Ινδικού λαού, 

Μαχάτμα Γκάντι, συμμετείχε σε μια ειρηνική διαμαρτυρία γνωστή ως « πορεία του αλατιού», κατά της Βρετανικής φορολογίας. Το μονοπωλιακό εμπόριο της Βρετανίας απαγόρευε την παραγωγή και πώληση αλατιού στην Ινδία. Αψηφώντας τους βρετανικούς

αποικιακούς νόμους περί μονοπωλίου στην πώληση αλατιού, ο Γκάντι ξεκίνησε με τους οπαδούς του τον Μάρτιο του 1930, μια πορεία 240 μιλίων για 23 ημέρες και φθάνοντας στη θάλασσα στις 5 Απριλίου, πήρε  μια χούφτα λάσπη με αλάτι λέγοντας: « Με αυτό διαταράσσω τα θεμέλια της Βρετανικής Αυτοκρατορίας». Στην αρχαία Ελλάδα, αγόραζαν με αλάτι σκλάβους και από τότε έχει μείνει η υποτιμητική φράση « αυτός δεν αξίζει το αλάτι του». Η αρχαία Αθήνα

το προμηθευόταν από τις αλυκές της Ραφήνας, του Σουνίου και της Βούλας, οι οποίες εκμισθωνόντουσαν σε ιδιώτες παραγωγούς. Το αττικό αλάτι ήταν συνώνυμο της ποιότητας.

Στις γεωλογικές ανακατατάξεις της γης, περιοχές που ήταν κάποτε θάλασσες μεταμορφώθηκαν σε βουνά. Από αυτά τα βουνά βγαίνει το ορυκτό αλάτι (στερεό μέσα σε πετρώματα). Τα μεγαλύτερα αποθέματα ορυκτού αλατιού βρίσκονται στη Βολιβία, σε υψόμετρο3.500 μέτρα, σε μια έκταση 12.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, καθώς επίσης στα Ιμαλάια και στις Άλπεις.
Το αλάτι συναντάται και στη λογοτεχνία. Στους Μύθους του Αισώπου « ο γάιδαρος και το αλάτι» στο σουηδικό παραμύθι «Αλάτι στην ουρά της κίσσας». στο Ρωσικό παραμύθι « Το βουνό από αλάτι» στην ιστορία του Dikenς « φεύγοντας με έναν κόκκο αλατιού», στο ποίημα του Pablo Neruda  « Ode to salt» ( Ωδή στ’ αλάτι).

Ωδή στ’αλάτι         

              Pablo Neruda

Αυτό το αλάτι

της αλατιέρας

εγώ το είδα στις αλυκές.

Ξέρω ότι δεν

θα με πιστέψετε 

αλλά τραγουδά,

τραγουδάει τ’αλάτι, το δέρμα των αλυκών

τραγουδά μ’ένα στόμα μπουκωμένο

απ’ τη γη.

Ανατρίχιασα

σ’ εκείνες τις ερημιές

όταν άκουσα

τη φωνή

τ’αλατιού

στην έρημο.

Κοντά στην Αντοφαγάστα

όλος

ο κόσμος με το θειάφι

αντηχεί:

είναι μια

ραγισμένη

φωνή

σ’ένα τραγούδι

συμπόνιας.

Μετά στις σπηλιές της

τ’αλάτι όλο κρυστάλλους

βουνό

από ένα θαμμένο φως

διάφανη εκκλησιά

κρύσταλλο της θάλασσας, λήθη

των κυμάτων.

Κι ύστερα σε κάθε τραπέζι

του κόσμου τούτου,

αλάτι,

η άπιαστη

υφή σου

πέφτει λευκός καταρράχτης

φως της ζωής

πάνω

στα τρόφιμα.

Συντηρεί

στις παλιές αποθήκες

στα καράβια,

ανακαλύψεις έκανες

στον ωκεανό,

πρωτόγνωρη ουσία

στα άγνωστα, μισάνοιχτα

μονοπάτια του αφρού.

Σκόνη της θάλασσας, η γλώσσα

δέχεται από σένα ένα φιλί

απ’ τη θαλασσινή νύχτα:

η γεύση ζυμώνει σε κάθε

νόστιμο φαΐ τον ωκεανό σου όλο

κι έτσι το ελάχιστο,

το μικροσκοπικό

κύμα της αλατιέρας

μας μαθαίνει

όχι μόνο την οπτική σου ασπράδα

αλλά τη δυνατή γεύση του απείρου.

(Μετάφραση: Γιώργος Ρούβαλης.)

Πηγες: Καθημερινή, chem..uoa.gr, theguardian.gr,

Homomouniversalisgr. blogspot