Η ιστορία των υδροπλάνων στην Ελλάδα
Του Γιάννη Λακούτση
Το 1876 ο Γάλλος Alphonse Penaud καταθέτει το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για μια ιπτάμενη μηχανή με κύτος σκάφους. Το 1898 ο Αυστριακός Βιλχελμ Κρες, κατασκευάζει το πρώτο υδροπλάνο, χωρίς όμως να μπορεί να πετάξει. Το 1907 ο Γάλλος μηχανικός Γκάμπριελ Βουαζέν, προσαρμόζοντας πλωτήρες σε ένα ανεμόπτερο και ρυμουλκώντας το με μηχανοκίνητη άκατο στον Σηκουάνα, κατάφερε να το απογειώσει.
Το 1910 ο Γάλλος Henri Fabre, πραγματοποιεί την πρώτη επιτυχημένη πτήση με υδροπλάνο, στη Μαρτινίκα. Το 1911 ξεκινά και η ιστορία της Ελληνικής Αεροπορίας, όταν τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους το Υπουργείου Άμυνας στέλνει για εκπαίδευση, τους Υπολοχαγούς Δημ. Καμπέρο, Μιχ. Μουτούση και τον Ανθυπίλαρχο Χρίστο Αδαμίδη, για εκπαίδευση στη Γαλλία στην εταιρεία των αδελφών Farman. Την επόμενη χρονιά ακολούθησαν οι Υπολοχαγοί Λουκάς Παπαλουκάς, Μάρκος Δράκος και ο Ανθυπίλαρχος Πανούτσος Νοταράς. Την Άνοιξη του 1912 ο Καμπέρος διακόπτει την εκπαίδευσή του και επιστρέφει στην Ελλάδα φέρνοντας σιδηροδρομικώς σε «πακέτο» το πρώτο αεροπλάνο Henry Farman, το οποίο
συναρμολογεί, μετατρέπει σε υδροπλάνο και το δοκιμάζει με επιτυχία, στις 24 και 25 Ιουνίου 1912, στη διαδρομή Φάληρο- Ύδρα- Φάληρο: « Το προχθεσινόν ταξείδιον εις την Ύδραν του κ. Καμπέρου επί του υδροπλάνου εξετελέσθη εις 43 λεπτά με μέσην ταχύτητα 90 χιλιομέτρων την ώραν και εις ύψος κατά μέσον όρον 20 μέτρων. Χθες δε παρ’ όλας τας παρεκλήσεις και τας αλλαγάς του ύψους, ο «Δαίδαλος» διήνυσεν όλην αυτή την απόστασιν εις 38 λεπτά, με μέσην ταχύτητα 110 χιλιομέτρων και εις ύψος 200 μέτρων…». Στις 25 Ιανουαρίου 1913, ένα Μaurise Farman7, με το όνομα «Ναυτίλος», μετατράπηκε και αυτό σε υδροπλάνο και εκτέλεσε την πρώτη αποστολή Ναυτικής Συνεργασίας, παγκοσμίως. Με πιλότο τον Μ. Μουτούση και παρατηρητή τον Μωραΐτίνη, εκτέλεσε με επιτυχία αναγνωριστική πτήση πάνω από τα στενά του Ναγαρά, με σκοπό την εξακρίβωση των θέσεων του Οθωμανικού στόλου: «Χθες την 9 ώραν της πρωίας εν των υδροπλάνων του Στόλου του Αιγαίου, ο «Ναυτίλος», εφ ου επέβαινον ο αεροπόρος υπολοχαγός Μουτούσης και εις ναυτικός παρατηρητής ο σημαιοφόρος Μωραΐτινης μετεωρίσθη από Μούδρου. Ο «Ναυτίλος» ανήλθε μέχρις ύψους 1200 μέτρων και αφού υπερέβη την Ευρωπαϊκήν ακτήν των Δαρδανελίων κατηυθύνθη εις Ναγαράν…Εκανονιοβολήθη υπό πυροβολαρχίας πεδινού πυροβολικού και εκ των πλοίων ως και από τμήματος πεζικού ανεπιτυχώς…».Η επιτυχημένη αυτή αποστολή οδήγησε το Ναυτικό στην ανάπτυξη του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος ( ΝΑΣ),στις 20 Απριλίου 1914, με τη βοήθεια βρετανών εκπαιδευτών. Για τον εξοπλισμό του ΝΑΣ, παραγγέλθηκαν στη Μ Βρετανία, τρία υδροπλάνα Sopwith Greek Seaplane, εκ των οποίων το πρώτο έφθασε στην Ελλάδα το Μάιο του 1914. Στον Ασπρόπυργο, κοντά στο σημερινό αεροδρόμιο της Ελευσίνας, οργανώθηκε Σχολή Αεροπορίας, όπου εκπαιδεύτηκε ως χειριστής ο Αριστείδης Μωραΐτίνης. Λόγω ακαταλληλότητας της περιοχής, το ΝΑΣ μεταφέρθηκε στο Π. Φάληρο ( εκεί που σήμερα είναι το Μουσείο Ιστορίας της Πολεμικής Αεροπορίας), Με βάση την περιοχή του Π. Φαλήρου και υλικό τρία υδροπλάνα Sopwith Greek Seaplane με κινητήρα 80 hp άρχισε η εκπαίδευση των πρώτων αεροπόρων του Ναυτικού. Το 1925 ιδρύθηκε, με έδρα το Π. Φάληρο, σε συνεργασία με τη Βρετανική εταιρεία Blackburn, το πρώτο Κρατικό Εργοστάσιο Αεροσκαφών ( ΚΕΑ), αρχικά γνωστό ως Εργοστάσιο Αεροσκαφών Φαλήρου. Κατά την τριετία 1926-1929, στις εγκαταστάσεις του Εργοστασίου Αεροπλάνων υπό βρετανική διοίκηση και παρουσία Βρετανών τεχνητών, πραγματοποιήθηκε η κατασκευή του πρώτου Τορπιλοφόρου- Υδροπλάνου τύπου “Vellos”, για λογαριασμό της Ναυτικής Αεροπορίας: «Χθες την 11.30 π.μ. εν τη Ναυτική Αεροπορική βάση του Π. Φαλήρου εγένοντο αι δοκιμαί του πρώτου εν Ελλάδι κατασκευασθέντος τορπιλλουδροπλάνου…». Τον Αύγουστο του 1926 η εταιρία AERO ESRESSO ITALIANA, χρησιμοποιώντας παλιά πολεμικά υδροπλάνα που είχαν χρησιμοποιηθεί στον πόλεμο και είχαν μετασκευαστεί, βάζει για πρώτη φορά, την Ελλάδα στο χάρτη των διεθνών πτήσεων. Ξεκινούσε τα δρομολόγια από το Μπρίντιζι της Ιταλίας έφτανε στο Φλοίσβο και από εκεί για Δωδεκάνησα και Κωνσταντινούπολη. Στο Φαληρικό δέλτα δημιουργήθηκε και ο πρώτος αερολιμένας για υδροπλάνα, εγκαινιάζοντας παράλληλα, την 1η Αυγούστου 1926, την πρώτη διεθνή αεροπορική γραμμή: « χθες την πρωίαν εις την υδρόσκαλαν του Φαλήρου εγένοντο τα εγκαίνια παρουσία των επισήμων της εναερίου συγκοινωνίας Βρινδισίου- Αθηνών- Κωνσταντινουπόλεως…». Στη γραμμή αυτή συνέβη το πρώτο δυστύχημα στην ιστορία των υδροπλάνων. Ήταν 25 Ιανουαρίου 1929, όταν κατά τη διάρκεια της πλεύσης στο Ιόνιο Πέλαγος, το υδροπλάνο κατέληξε στη φουρτουνιασμένη θάλασσα και δύο μέλη του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους: « εγνώσθη ότι το υδροπλάνον κατέπεσε λόγω διαφυγής του πηδαλίου από των χειρών του οδηγού, ευρέθη δε μετά την πτώσιν όχι εντός της θαλάσσης, αλλά επί της αμμουδιάς των Μακαράδων. Κατά την πτώσιν εύρον τον θάνατον οι δύο μηχανικοί, όχι συνεπεία κλονισμού, συγκρούσεως ή πτώσεως, αλλά διότι εγερθέντες εκ της θέσεώς των και κύψαντες έξω δια να εξακριβώσουν τι συνέβαινεν εκτυπήθησαν από την έλικα του υδροπλάνου, η οποία τον ένα εξ αυτών τον έκοψε σχεδόν εις δυο». Το 1932 η Imperial Airlines ( η σημερινή British Airways) χρησιμοποιούσε το λιμάνι Μανδρακίου της Ρόδου, πραγματοποιώντας με υδροπλάνο το δρομολόγιο για Λονδίνο μέσω Παρισιού- Μπρίντιζι- Αθήνας, με τελικό προορισμό το Καράτσι της Ινδίας.Η δεύτερη μοιραία πτήση συνέβη στις 18 Ιουλίου 1933, όταν ένα « Ντορνιε-Βαλ» αναχώρησε από το υδατοδρόμιο του Φαλήρου για το προγραμματισμένο δρομολόγιο Φάληρο- Ρόδος. Στο υδροπλάνο επέβαιναν 4 μέλη του πληρώματος, τρείς Ιταλοί και ένας Έλληνας, και δυο Ιταλίδες ως επιβάτες. Λίγο μετά την αποθαλάσσωση τα ίχνη του σκάφους χάνονται. Οι έρευνες επέβησαν άκαρπες: « Την 3ην και 25’ όμως ακριβώς διεκόπη αποτόμως πάσα επαφή του υδροπλάνου μετά του ασυρμάτου του αερολιμένος Φαλήρου. Εις τας επανειλημμένας κλήσεις τούτου, ουδεμία απάντησις εδίδετο. Όταν παρήλθεν η ώρα, εις το διάστημα της οποίας το υδροπλάνον ώφειλε να είχε φθάση εις Ρόδον, ουδεμία πληροφορία μετεδόθη πρί της εκεί αφίξεώς του και τούτο ενέπνευσε τον φόβον, ότι ηναγκάσθη να προσθαλασσωθή αναγκαστικώς εις το πέλαγος».
Tο 1934 η AERO ESPRESSO ITALIANA, μαζί με άλλες εταιρείες σχημάτισαν την Alla Littoria, τη σημερινή Alitalia, η οποία ξεκίνησε με δρομολόγιο Τεργέστη- Ρόδος- Χάιφα και Μπρίντιζι- Αθήνα- Ρόδος- Χάιφα, τρείς φορές την εβδομάδα. Η διάρκεια της πτήσης Μπριντιζι- Αθήνα ήταν τέσσερις ώρες. Στις 22 Αυγούστου 1936, τρίτωσε το κακό. Το υδροπλάνο « Scipio» προερχόμενο από Αλεξάνδρεια, κατέπεσε, ενώ προσπαθούσε να προσθαλασσωθεί. Μετέφερε συνολικά 11 επιβάτες και πλήρωμα, μαζί και το Βρετανικό ταχυδρομείο. Ένα μέλος του πληρώματος και δυο επιβάτες έχασαν τη ζωή τους: « Οι αεροπορικοί κύκλοι διατελούν εν αναστατώσει δια την εξαφάνισιν του ιταλικού υδροπλάνου της γραμμής Φαλήρου- Ρόδου, του οποίου τα ίχνη παρά τας καταβληθείσας προσπαθείας, δεν κατέστη δυνατόν να ευρεθούν ακόμη…».
Το 1929- 1939 η Αγγλική Imperial πραγματοποιεί πτήση Λονδίνο- Τεργέστη- Φάληρο- Ελούντα- Αλεξάνδρεια- Άντεν- Βομβάη, μεταφέροντας εμπορεύματα και επιβάτες, μεταξύ αυτών και σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Γκάντι και ο Τσώρτσιλ. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ανέκοψε την ανάπτυξη των υδροπλάνων. Παρά τις όποιες προσπάθειες από διάφορους φορείς για την επάνοδό τους, τα υδροπλάνα σταμάτησαν να πετούν στη χώρα μας, μέχρι το 2003 που έρχεται ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της επαναλειτουργίας τους στην Ελλάδα. Λίγο αργότερα το 2004 η Air Sea Lines γίνεται η πρώτη εταιρεία που φέρνει τα υδροπλάνα ξανά στη σύγχρονη Ελλάδα. Πραγματοποίησε πτήσεις σε Παξούς και Κέρκυρα, ενώ το 2007 προσπάθησε ανεπιτυχώς να ενώσει το Αιγαίο Πέλαγος με το Λαύριο. Έπαψε να λειτουργεί το 2008 επικαλούμενη γραφειοκρατικά εμπόδια. Το 2009 ξεκίνησε η λειτουργία μιας καινούργιας εταιρείας, της ArGo Airways. Δραστηριοποιούνταν στον Ν. Μαγνησίας με έδρα το Βόλο. Έπαψε να λειτουργεί το 2010. Η Hellenic Seaplanes, είναι η μόνη εταιρεία υδροπλάνων που δραστηριοποιείται επισήμως στη χώρα από το 2013. Τρείς ακόμα «παίκτες» εξετάζουν ενδεχόμενη μελλοντική δραστηριοποίησή τους, στην Ελλάδα στον τομέα των υδροπλάνων. Η πρώτη είναι η Νο 1 επιχείρηση υδροπλάνων του κόσμου, με τον μεγαλύτερο στόλο, με έδρα τις Μαλδίβες, η Trans Maldivian Airways. Οι άλλες δυο είναι η καναδική Harbour Air, κορυφαία στην αγορά της Β. Αμερικής και μία Ισπανική, ίσως, η Isla Air Express.
