Του Γιάννη Λακούτση
Τα Θεοφάνεια
ή γιορτή των Επιφανίων ή
Αγίων Φώτων είναι μια
από τις δεσποτικές
γιορτές του Χριστού
μέσα στο λειτουργικό
πλαίσιο της Ορθόδοξης
Εκκλησίας, που γιορτάζεται
στις 6 Ιανουαρίου.
Με λαμπρότητα εορτάζονταν
τα Θεοφάνεια στο
Βυζάντιο με μεγαλειώδεις
τελετές και δημόσιες
εμφανίσεις των αυτοκρατόρων.
Στην Ελλάδα, επίσημη
κατάδυση του Σταυρού
όπου παρίστανται οι
Αρχές της χώρας, ορίστηκε να
γίνεται στον Πειραιά,
απέναντι από τις
παλαιές βασιλικές αποβάθρες ,
απέναντι από το
παλαιό Δημαρχείο, μπροστά
από τον Αγ.
Σπυρίδωνα.
Η εφημερίδα
ΠΡΟΝΟΙΑ στις 7
Ιανουαρίου 1886 μας
πληροφορεί σχετικά: «Μετά
την εν τω
Ναώ ακολουθίαν του
μεγάλου Αγιασμού εν
μέσω κωδωνοκρουσιών, εξεχύθη
ο εν αυτώ
κόσμος προς την
Β. αποβάθραν προπορευομένων των
εξαπτερύγων και της
μουσικής του Ορφανοτροφείου Ελένης
Τζάνη και επομένων
του αρχιερέως μετά
του ιερού κλήρου,
του εκκλησιαστικού συμβουλίου
και των αρχών
της πόλεως, ένθα
εγένετο η κατάδυσης
του Τιμίου Σταυρού
υπό του αρχιερέως.
Μόλις εγένετο το
σημείον της καταδύσεως
άπαντα τα εν
τω λιμένι ημών
ορμούντα πολεμικά πλοία,
το προ του
λιμένος πυροβολείον και
η εν Κερατσινίω
ελλην. Μοίρα ήρξαντο
πυροβολούντα, η μουσική
του Ορφανοτροφείου παιανίζουσα
και αι σάλπιγγες
του τάγματος ηχούσαι… Στα
χρόνια της Τουρκοκρατίας
η εορτή αυτή
συνδέθηκε με διάφορα
έθιμα. Ένα από
αυτά τα έθιμα
είναι και η
ανέλκυση του Σταυρού
από τους βουτηχτάδες.
Νέοι, αψηφώντας το
κρύο, βουτούν στα
παγωμένα νερά για
να πιάσουν τον
Σταυρό και να
λάβουν την ευλογία από
τον ιερωμένο. Ένα θλιβερό
επεισόδιο, το οποίο
δεν έχει γίνει
ευρέως γνωστό, συνέβη
στις αρχές της
δεκαετίας του 1880, όταν
δυο
βουτηχτάδες ύστερα από θανάσιμη συμπλοκή μεταξύ τους ανασύρθηκαν νεκροί. Έκτοτε ο Σταυρός ριχνόταν με κορδέλα: « επεβλήθη η κατάργησης πλέον ότε η θάλασσα όπου ερρίφθη ο Σταυρός, εκοκκίνησεν από ανθρώπινον αίμα και αντί μόνον του Τιμίου Σταυρού ανεσύρθησαν και δυο εκ των δυτών νεκροί και αλληλοσκοτωμένοι». Οι νεαροί κολυμβητές αντιδρούσαν στην κατάργηση του εθίμου αυτού και την ώρα που έριχνε ο ιερέας τον Σταυρό, έκοβαν την κορδέλα και έπεφταν στη θάλασσα και τον ανέσυραν: «καθ’ ην στιγμήν έρριψεν ο ιερέας της εξέδρας τον Σταυρόν, κολυμβητές τινες όντες κεκρυμμένοι ανέκοψαν την ταινίαν ης ήτο προσδεδεμένη και είτα ερρίφθησαν εις την θάλασσαν και ανέσυραν τον Σταυρόν κατά το καταργηθέν έθιμον».
βουτηχτάδες ύστερα από θανάσιμη συμπλοκή μεταξύ τους ανασύρθηκαν νεκροί. Έκτοτε ο Σταυρός ριχνόταν με κορδέλα: « επεβλήθη η κατάργησης πλέον ότε η θάλασσα όπου ερρίφθη ο Σταυρός, εκοκκίνησεν από ανθρώπινον αίμα και αντί μόνον του Τιμίου Σταυρού ανεσύρθησαν και δυο εκ των δυτών νεκροί και αλληλοσκοτωμένοι». Οι νεαροί κολυμβητές αντιδρούσαν στην κατάργηση του εθίμου αυτού και την ώρα που έριχνε ο ιερέας τον Σταυρό, έκοβαν την κορδέλα και έπεφταν στη θάλασσα και τον ανέσυραν: «καθ’ ην στιγμήν έρριψεν ο ιερέας της εξέδρας τον Σταυρόν, κολυμβητές τινες όντες κεκρυμμένοι ανέκοψαν την ταινίαν ης ήτο προσδεδεμένη και είτα ερρίφθησαν εις την θάλασσαν και ανέσυραν τον Σταυρόν κατά το καταργηθέν έθιμον».
Τα φώτα και
ο φωτισμός και
του Χριστού ο
βαπτισμός
Στον Πειραιά
μαζεύτηκαν όλοι στην
προκυμαία
και καρτερούν
την τελετή απ’
την αγιά Τριάδα,
κι ιδού εν
πρώτοις φαίνεται μια
γαλανή σημαία
και από πίσω
έρχονται χιλιάδες στην
αράδα.
Παίζει γλυκά η
μουσική, φωνάζουν οι
ψαλτάδες,
και στην
πλατεία καίγονται λιβάνια
και λαμπάδες…
Και τέλος πάντων
Σταυρός φθάνει στην
προκυμαία
και ο
στρατός τα όπλα
του ευθύς παρουσιάζει,
τότε σταυροκοπήματα
ακολουθούν ραγδαία
και οι φιλοπερίεργοι
κάνουν μεγάλο χάζι,
γιατί και στας
θρησκευτικάς ακόμη εκδηλώσεις
σπουδαίοι
περιηγηταί λαμβάνουν σημειώσεις.
Βουτά ωστόσο το
Σταυρό σεβάσμιος Δεσπότης
και ψάλλουν όλοι
εν χορώ ευθύς
« εν Ιορδάνη»
και εν οργάνοις και
χορδαίς αλλαλαγμοίς και
κρότοις
ο άγιός
μας Ιησούς το
βάπτισμα λαμβάνει.
Και τον
αρχαίον άνθρωπον αμέσως
αποβάλλει
κι ούτως
ειπείν η φύσις
μας γίνεται κάπως
άλλη…
( Γ. Σουρής-
ΡΩΜΗΟΣ 6/1/ 1885).