Παρασκευή 7 Ιανουαρίου 2011

Άμαξες

Του Γιάννη Λακούτση

                      Τα τσίλικά σου τ' άλογα
λεβέντη αραμπατζή μου
κάθε πρωί που θα τα ιδώ
μου κόβουν τη ζωή μου.
(" Ο αραμπατζής" του Μάρκου Βαμβακάρη)

            Απο το έλκυθρο στο ΤΑΞΙ
Απο τα προϊστορικά χρόνια, ο άνθρωπος προσπάθησε να βρεί τρόπους για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα προς το ζήν. Στην πιο πρωτόγονη μορφή μεταφορών, χρησιμοποίησε τον εαυτό του ως μέσον. Αργότερα εξημέρωσε διάφορα ζώα (βούβαλοι,βόδια, άλογα, σκυλιά) και τα χρησιμοποίησε στην έλξη πρωτόγονων ελκύθρων. Η άμαξα γεννήθηκε απο την προσαρμογή του τροχού στο έλκηθρο ( που ήταν γνωστό απο το 7.000 π.χ ). Ηταν επινόηση των Σουμερίων και των Χεταίων στη Μεσοποταμία, γύρω στο 3.500 π.χ. Τοποθέτησαν κάτω απο το έλκυθρο χονδροειδείς κυλίνδρους απο κορμούς δένδρων. Οι κύλινδροι περιστρέφονταν αντί να σύρονται, πράγμα που μείωνε σημαντικά την τριβή. Η απαραίτητη εργασία μειωνόταν, αυξανόταν όμως ο χρόνος, αφου οι κύλινδροι έπρεπε να μεταφέρονται απο το πίσω μέρος του ελκύθρου, και να τοποθετούνται πάλι μπροστά του. Εκείνο που χρειαζόταν ήταν ένας άξονας με τροχούς. Δεν ξέρουμε πως ακριβώς έγινε αυτή η επινόηση, να τοποθετηθούν δηλαδή δυο κύλινδροι, ένας στο μπροστινό και ένας στο πίσω μέρος του ελκύθρου, με τέτοιον τρόπο ώστε να κυλούν συγκρατούμενοι στην θέση
τους με ιμάντες, με αποτέλεσμα να παραμένουν συνεχώς κάτω απο το έλκυθρο. Στα άκρα κάθε κυλίνδρου τοποθετήθηκαν συμπαγείς ξύλινοι τροχοί, οι οποίοι ανύψωναν το έλκυθρο πάνω απο το έδαφοςκαι μπορούσαν να περιστρέφονταν ελεύθερα. Χάρη σε αυτά, το εμπόριο έγινε πολύ πιο εύκολο.Η εξημέρωση του αλόγου και η εφεύρεση του ακτινωτού τροχού, που συνέπεσαν χρονικά, έγιναν αιτία να δημιουργηθεί το άρμα και προκάλεσε επανάσταση στον τρόπο που γινόταν ως τότε ο πόλεμος.Οι Πέρσες τελειοποίησαν τα πολεμικά άρματα προσθέτοντας δρέπανα και ετσι

μετατράπηκαν σε πραγματικά πολεμικά μηχανήματα. Οι Σκύθες χρησιμοποιούσαν και άμαξες με έξι τροχούς, που έμοιαζαν με κινητά σπίτια. Ηταν τα πρώτα τροχόσπιτα της ιστορίας. Απο το ανατολικό αέτωμα του ναού του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία, μαθαίνουμε το σύστημα δυο συμπαγών τροχών με άξονα στη μέση και σφηνίσκο που συγκρατούσε τους τροχούς. Ο Ομηρος μνημονεύει δυο τύπους αμαξών : ημιονείη, αυτή που την έσερναν βόδια ή μουλάρια και απήνη, αυτή που την έσερναν μόνο μουλάρια, ενω άρμα ονομαζόταν το δίτροχο που το έσερναν άλογα. Είναι πολλές οι μορφές των αμαξών που μας είναι γνωστές απο την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα. Οι άμαξες των Σουμερίων, δίτροχες δίχως ακτίνες που τις σέρναν βόδια, τα δρεπανηφόρα άρματα των Περσών, πρωτόγονες λυόμενες βοϊδάμαξες της Πρέσπας, οι τετράτροχες ταχυδρομικές άμαξες του Μεσαίωνα, που τις έσερναν πολλά ζευγάρια αλόγων, τα εξελιγμένα δίτροχα μόνιππα περιπάτου, οι ξύλινες τετράτροχες βαριές καρότσες, οι αραμπάδες, και διάφορα δίτροχα και τετράτροχα αμάξια αναψυχής του 19ου αιώνα που σώζονται ακόμα και σήμερα.Το πιο σπουδαίο στοιχείο των αμαξών, που φανερώνει όλη τη σοφία και γνώση των κατασκευαστών τους, είναι τα σχέδια.Απο αυτά μαντεύουμε την τελειότητα και την ποιότητα που μπόρεσαν να δώσουν στις διάφορες λεπτομέρειες οι τεχνίτες, υπερβαίνοντας κάποτε τη λειτουργική σκοπιμότητα, φθάνοντας σ ενα όνειρο ξυλογλυπτικής, ιδιαίτερα την εποχή του μεγάλου πάθους του μπαρόκ, ώστε κάποτε δεν μπορούσες να ξεχωρίσεις αν έβλεπες μπροστά σου μια άμαξα ή ενα κινούμενο τέμπλο. Οι πιο όμορφες καρότσες επιδεικνύονται στα διάφορα λαικά πανηγύρια, στις χώρες της Βαλτικής, της Λατινικής Αμερικής, στα Βαλκάνια, στη Βαυαρία,στην Ιταλία κ.α.

Οι αμαξάδες της Αθήνας δέχτηκαν την πρώτη απειλή για το επάγγελμά τους το 1869, με την εμφάνιση του πρώτου σιδηρόδρομου Αθήνας-Πειραιά. Οι φόβοι τους ομως δεν επαληθεύτηκαν. Το τρένο ανεβοκατέβαινε κάθε ώρα και μάζευε κάθε φορά τόσους, όσους μπορούσαν να χωρέσουν ολες οι άμαξες μαζί. Μια νέα απειλή το 1880 εμφανίστηκε στον ορίζοντα με τη δημιουργία του Ιπποσιδηρόδρομου. " Δεν είναι τίποτα. Σιδηρόδρομος που θα τον τραβούν άλογα. Για τον φτωχό κοσμάκη. Ο καλός ο κόσμος θα πηγαίνει την αμαξάδα του. Έτσι μου είπεν ο αφέντης ". Τους καθησύχασε ο αμαξάς του Πρωθυπουργού.

Η τρίτη πιο σοβαρή απειλή έρχεται το 1906, όταν αποφασίζεται η ηλεκτροκίνηση των τραμ. Όταν καταφθάνει το πρώτο όχημα στον Πειραιά, οι αμαξηλάτες αποφασίζουν για απεργία . " Η ΕΣΤΙΑ"στη 1 Ιουλίου 1906 έγραφε σχετικά: Πρωί-πρωί σήμερον εκηρύχθει

απεργία. Ούτε κρότος τροχών, ούτε ήχοι μαστίγων, ούτε " βάρδα εμπρος Κύριος! " . Ο πολιτισμός των τραμ εθριάμβευσε. Οι αμαξάδες κατέθεσαν τα όπλα. Οι γέροι αμαξάδες τραβήχτηκαν πικραμένοι. Οι νέοι έσπευσαν να προσαρμοσθούν.Μάθανε να σοφάρουν. Το ταξί έδωσε το χτύπημα χάριτος στην άμαξα.-

Πληροφορίες απο τα βιβλία: 1)" Απο την άμαξα στο ΤΑΞΙ" της Ζωής Ρωπαϊτου Ερευνήτριας του κέντρου έρευνας της ελληνικής λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνων

2)ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΩΝ. (Πανεπιστημιακες εκδόσεις Κρήτης).