Η Ανθούλα Λαζαρίδου –Δουρούκου συνεχίζοντας το ζωγραφικό της
έργο μας παραχώρησε τον πιο πρόσφατο πίνακά της με θέμα: «Γυναίκες στην πηγή
στο Κρόθι πλένουν» και σας τον παρουσιάζουμε.
Είναι γεγονός πως οι συνεχόμενες αλλαγές του τοπίου στην
τοποθεσία αυτή και οι επικείμενες μεταβολές χρήσης του χώρου σε marina μάς
ώθησαν στη συλλογή μαρτυριών από την οικονομική και κοινωνική ζωή των κατοίκων
της κωμόπολής μας με σκοπό τη διάσωσή τους. Επισκεφθήκαμε την κ. Ανθούλα η
οποία, με αφορμή το έργο της, πρόθυμα μας πληροφόρησε για τα βιώματά της και
για άλλες μαρτυρίες που την ενέπνευσαν.
Το πλύσιμο των ρούχων στο Κρόθι
Άλλοτε το νερό στην Ερμιόνη, όπως και σε όλα τα χωριά, ήταν
δυσεύρετο και δεν υπήρχε υδραγωγείο για να μεταφέρεται στα σπίτια. Οι γυναίκες ήταν
υποχρεωμένες κάθε μέρα να το μεταφέρουν με τη στάμνα στον ώμο από το πηγάδι,
που ήταν έξω από την Ερμιόνη. Αυτό όμως δεν αρκούσε παρά μόνο για να πιουν και να μαγειρέψουν, αφού οι οικογένειες είχαν
πολλά μέλη και η λάτρα ήταν μεγάλη. Για το πλύσιμο των ρούχων και μάλιστα των
μεγάλων κομματιών, τις κουρελούδες, τα σκεπάσματα κ.ά., οι νοικοκυρές είχαν
βρει άλλο τόπο, την πηγή με το γλυκό νερό στο Κρόθι. Ίσως και η ονομασία Κρόθι
(αρβανίτικη) αυτό να σημαίνει, δηλαδή το Κρόι-Κρόθι από τη λέξη ροή (εκροή)*.
Έτσι για πολλά χρόνια, από εκατoνταετίες, το Κρόθι, το βουνό που υψώνεται στη βορινή πλευρά της
Ερμιόνης ήταν ο τόπος όπου οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα του νοικοκυριού τους. Μια
πηγή που ξεκινούσε από ψηλά, από μια χαράδρα πήγαινε το νερό κατευθείαν στη θάλασσα.
Εκεί ήταν οι λεγόμενες «πλύστρες», το πλυντήριο ρούχων, όπως θα λέγαμε σήμερα,
ένας τόπος ανάμεσα στα βράχια όπου απόθεταν οι νοικοκυρές τα ρούχα που είχαν για πλύσιμο κυρίως κουβέρτες, κιλίμια, χράμια και
κουρελούδες. Κάποιες έκαναν αυτή τη δουλειά για επάγγελμα και έπλεναν για
λογαριασμό εκείνων που δεν μπορούσαν να πάνε. Είχαν μάθει λοιπόν οι γυναίκες να εκμεταλλεύονται έξυπνα
και αποτελεσματικά από τη μια το καλό νερό του τόπου αυτού και από την άλλη τη θάλασσα για πλύσιμο και
ξέβγαλμα. Με τον καιρό κατασκευάστηκε
και ένα στέγαστρο για να τις προστατεύει από τον ήλιο το καλοκαίρι και από τη
βροχή το χειμώνα. Κατά τη μαρτυρία ενός παλιού ψαρά, από μια βόμβα, στον Πόλεμο
του ‘40 καταστράφηκε το στέγαστρο αυτό.
Η μεταφορά στο Κρόθι ήταν μια μεγάλη διαδικασία που παρά το
μόχθο της περιείχε και μια κοινωνική
εκτόνωση με την παρουσία των γυναικών για μια τελείως γυναικεία δουλειά. Οι
Ερμιονίτισσες άξιες και εφευρετικές, ξεκινούσαν με κέφι και σε παρέες, νέες και
ηλικιωμένες. Διάλεγαν μέρες που δεν
έβρεχε, που θα είχε ήλιο για να μπορούν να στεγνώσουν τα ρούχα και ξεκινούσαν
για το καθιερωμένο πια πλύσιμο. Τα ρούχα
τα φόρτωναν στον ώμο και τα κρατούσαν με δυο λουριά. Αν είχαν ζώα, γαϊδουράκια
ή μουλάρια, τότε ήταν πιο εύκολη η μεταφορά. Περπατούσαν μια μεγάλη απόσταση,
πάνω από ένα χιλιόμετρο και για όσες έμεναν στα Μαντράκια ή στους Μύλους, ήταν ακόμη
πιο μακριά. Άλλες πάλι τα μετέφεραν με τη βοήθεια των θαλασσινών αντρών, που τα φόρτωναν στις βάρκες τους.
Τα ρούχα τους έπρεπε
να γίνουν λευκά και να είναι αφράτα. Γι’ αυτό δεν αρκούσε το καλό νερό.
Χρειάζονταν και καθαριστικό, το
απορρυπαντικό της εποχής, που ήταν τότε
ο πηλός. Ήταν ένα ορυκτό που το έφερναν
με τα καΐκια τους από τα κυκλαδονήσια Μήλο και Κίμωλο, ο καπετάν Αποστόλης
Κατσογιώργης, ο μπάρμπα Γιώργης Τέσης κ.ά. Οι γυναίκες το προμηθεύονταν από το εμπορικό του κυρ
Γιώργου του Μπουρνάκη, κάτω στο Λιμάνι και πουλιόταν σαν το σαπούνι.
Φρόντιζαν να φτάσουν νωρίς το πρωί για να προλάβουν να
γίνουν όλα, πλύσιμο, άπλωμα και στέγνωμα μέχρι το απόγευμα. Είχε κόπο αλλά το
γλεντούσαν οι κοπέλες, με αστεία, πειράγματα, τραγούδια. Συμπαρασύρονταν και οι
ηλικιωμένες και έτσι ξεχνιόταν η
κούραση.
Οι φωνές, τα γέλια,
τα τραγούδια και το ρυθμικό γκαπ γκουπ από τον κόπανο, το κύριο εργαλείο
καθαρισμού, ακούγονταν σε όλο το χωριό. Αν
ρωτήσετε παλιούς θα θυμούνται να σας πουν γι’ αυτούς τους χαρακτηριστικούς
ήχους που αντηχούσαν και πληροφορούσαν πως στην απέναντι ακτή οι γυναίκες
δούλευαν.
Όταν έφτανε το μεσημέρι κάθονταν απόμερα στη σκιά του Άγιου
Μηνά, του εξωκκλησιού που στέκεται ανάμεσα στα ευκάλυπτα και τους θάμνους στην
πλαγιά του βουνού και παίρνανε το
κολατσιό τους τραγουδώντας. Τα ρούχα πεντακάθαρα στεγνώνανε απλωμένα στα βράχια
και στους φουντωτούς θάμνους από τα βένια που υπάρχουν και σήμερα άφθονα στο
Κρόθι. Τα πιο χοντρά και βαριά ρούχα, που θέλανε πιο πολύ χρόνο, τα άφηναν απλωμένα
μέχρι το σούρουπο. Το μάζεμά τους ήταν η
τελευταία πράξη πριν την αναχώρηση.
Ολοκάθαρα και μυρωδάτα, διπλωμένα με τη σχολαστική φροντίδα της νοικοκυροσύνης
τους τα φόρτωναν πάλι και ξεκινούσαν αργά το απόγευμα για το ταξίδι της
επιστροφής.
Αυτός ο τρόπος πλυσίματος εγκαταλείφθηκε σιγά σιγά, όταν
ήρθε το νερό στις γωνίες στους δρόμους με τις κοινοτικές βρύσες και μετά στα σπίτια.
Το χωριό έμπαινε πια στην τεχνολογική πρόοδο. Λένε πως μια πολύ επαναστατική
εφεύρεση του 20ου αιώνα ήταν το πλυντήριο ρούχων, αφού απελευθέρωσε
πολύ χρόνο από τη ζωή της γυναίκας.
Κάποιες, ωστόσο, γυναίκες κράτησαν αυτή τη συνήθεια περίπου μέχρι το 1970.(Τη συγκεκριμένη μαρτυρία την
έχουμε από την κυρία Χάιδω Αγγελή και με πολλή αγάπη την καταγράψαμε για να τη
διασώσουμε).
Έτσι κάποτε εφάρμοζαν οι γυναίκες τις δικές τους τεχνικές,
τη δική τους πείρα και τις συνταγές που ήξεραν από τις γιαγιάδες και πολλές
γενιές πιο πίσω. Σήμερα ψάχνουμε να τις
ανακαλύψουμε και τις επαναφέρουμε γιατί προέρχονται από γνήσια υλικά της φύσης.
Δυο από αυτές, για τα μαλλιά, ήταν οι παρακάτω: για να γίνουν τα μαλλιά μαύρα
και λαμπερά χρειάζονται νερό από
βρασμένα φύλλα καρυδιάς και για ανοιχτόχρωμα ή ξανθά από χαμομήλι. Και τα δύο στο ξέβγαλμα των μαλλιών.
«Τώρα όλο αυτό φαίνεται σαν παραμύθι αλλά είναι πέρα για
πέρα αληθινό από όσα έχω ζήσει και από
άλλες γνήσιες μαρτυρίες».
Οι μαρτυρίες είναι της Ανθούλας Λαζαρίδου – Δουρούκου.
Τη μεταγραφή σε κείμενο επεξεργάστηκε η Μυρσίνη Σαμαρά.
Για να δημιουργήσουμε μια συλλογική αφήγηση σχετικά με
διάφορες πτυχές της ζωής των κατοίκων της Ερμιόνης, ευπρόσδεκτα θα δεχτούμε και
άλλες αφηγήσεις ή μαρτυρίες.
* Προκύπτει από την αναζήτηση σε Αλβανικά
τοπωνύμια, όπου βρήκαμε την ένδειξη Κρόθι (βρύση) και Κρόθι (Κρόι).
Φωτογραφίες:
-"Πλυντήριο Ερμιόνης μιας περασμένης εποχής" πίνακας της Ανθούλας Λαζαρίδου Δουρούκου.
-Ότι απόμεινε.
-"Πλυντήριο Ερμιόνης μιας περασμένης εποχής" πίνακας της Ανθούλας Λαζαρίδου Δουρούκου.
-Ότι απόμεινε.
-Απόγευμα, για τις
κοπέλες οι κόποι ξεχνιούνται στο δρόμο της επιστροφής.
-Νερό από τις βρύσες στις γωνίες, η Καλομοίρα και η Ρινούλα Λουμουσιώτη, από το αρχείο της οικογένειας Θεόδωρου και Καλομοίρας Λουμουσιώτη.
Πρωτοβουλία Ενεργών Πολιτών Ερμιόνης