Η αγάπη για την Παράδοση έχει ονοματεπώνυμο
Της Μαρίκας Κανέλλη –Τουτουντζή
Οι εορτασμοί για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ξύπνησαν μνήμες από τους Ιερούς Αγώνες των προγόνων μας. Ξύπνησαν όμως και τους δεσμούς του παρελθόντος με το παρόν με τις διάφορες εκδηλώσεις που γίνονται για τον Ελληνικό Παραδοσιακό Πολιτισμό. Μία από τις εκδηλώσεις του Λαϊκού μας πολιτισμού, είναι και η παραδοσιακή μας φορεσιά, που 400 χρόνια σκλαβιάς δεν κατάφεραν να την εξαφανίσουν και έφτασε στις μέρες μας με όλη της την πολυμορφία, να στολίζει Μουσεία, ιδιωτικές συλλογές, να ντύνει Χορευτικούς Ομίλους, ηθοποιούς θεατρικών έργων κ. α.
Οι δεσμοί αυτοί δεν ξεκίνησαν από μόνοι τους, αλλά ύστερα από διηγήσεις, απομνημονεύματα και μαρτυρίες απλών ανθρώπων, που συγκέντρωσαν κάποιες σπουδαίες γυναίκες. Αυτές οι σπουδαίες γυναίκες αγάπησαν με πάθος τον Παραδοσιακό μας Πολιτισμό, τις φορεσιές, τα κεντήματα, τα κοσμήματα. Εργάστηκαν χρόνια ψάχνοντας μπαούλα, αναμνήσεις και μνήμες για να τα συγκεντρώσουν. Σε μας παρέδωσαν πολύτιμα στοιχεία για τη Λαϊκή μας Παράδοση. Επειδή λοιπόν η γνώση δεν είναι γνώση όταν δεν τη διαδίδουμε, ας γνωρίσουμε κάποιες από αυτές.
Αγγελική Χατζημιχάλη: Η πρώτη μεγάλη Λαογράφος. Συγκέντρωσε οικιακά σκεύη, κοσμήματα, κεντήματα, φορεσιές και πρόσφερε το Αρχοντικό της, που βρίσκεται στην Πλάκα, για Μουσείο.
Αθηνά Ταρσούλη: Ποιήτρια, συγγραφέας και ζωγράφος. Ζωγράφισε εξαιρετικούς πίνακες με τις παραδοσιακές φορεσιές. Ο χαμός της κόρης της την οδήγησαν στη συγγραφή και ζωγραφική.
Πόπη Ζώρα: Λαογράφος, αρχαιολόγος και συγγραφέας. Έβαλε τις βάσεις για το Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων. Η μεγάλη της επιτυχία ήταν ο επαναπατρισμός 30 κεντημάτων του 17ου και 18ου αιώνα, που είχαν βρεθεί στην κατοχή Γάλλου παλαιοπώλη.
Λουκία Ζυγομαλά: Γόνος παλιάς Βορειοηπειρώτικης γενιάς που έταξε τον εαυτό της στο κίνημα «επιστροφή στις ρίζες». Μετά το χαμό του παιδιού της στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα το 1914, ο πόνος της βρήκε διέξοδο σ’ αυτήν την αποστολή. Έκανε το σπίτι της Μουσείο στον Αυλώνα Αττικής. Συντήρησε έργα Λαϊκής Τέχνης και ίδρυσε σχολές για να περισώσει τις βελονιές Αττικής και Βοιωτίας. Τα σχέδια των κεντημάτων που έφτιαχναν οι κοπέλες στις σχολές ήταν εμπνευσμένα από γυναικεία ενδύματα των πιο πάνω περιοχών.
Αμαλία Μεγαπάνου: Συγγραφέας. Πρώην σύζυγος του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Μεγάλωσε σε περιβάλλον λογίων, ανιψιά του πολιτικού, φιλοσόφου και συγγραφέα Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Είχε έμφυτη φινέτσα εξωτερικά και εσωτερικά. Κυρίως είχε την αίσθηση του μέτρου. Η αγάπη της για την παράδοση εκφράζεται με συλλογές Ελληνικών κεντημάτων σε βιβλία, με τίτλο «Σχέδια από Ελληνικά κεντήματα που συνοδεύονται από πρακτικό οδηγό». Ενίσχυσε το Μουσείο Μπενάκη με δωρεές αντικειμένων, βιβλίων και έργων τέχνης.
Ιωάννα Παπαντωνίου: Ενδυματολόγος, σκηνογράφος και συγγραφέας. Ιδρύτρια και Πρόεδρος του Πελοποννησιακού Ιδρύματος στο Ναύπλιο. Κύρια ασχολία της η επιτόπια έρευνα για το Ελληνικό ένδυμα. Έγραψε το βιβλίο «Ελληνικά Κοστούμια από τους Αρχαίους χρόνους έως σήμερα». Το πέρασμά της από το Λύκειο Ελληνίδων τη βοήθησαν να καταγράψει τους χορούς και τις τοπικές ενδυμασίες κάθε τόπου. Είναι η πρώτη σκηνογράφος στο Ελληνικό θέατρο.
Λύκειο Ελληνίδων: Ελληνικό Γυναικείο Σωματείο με στόχο τη διάδοση και διατήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Το ίδρυσε η Καλλιρόη Παρέν, λογία δημοσιογράφος το 1911, με σκοπό την «εξυπηρέτηση της προόδου των γυναικών» και την «αναγέννηση και διατήρηση των ελληνικών εθίμων και παραδόσεων». Το σωματείο διαχειρίζεται ως σήμερα την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Δόρα Στράτου: Ηθοποιός, χορογράφος και θιασάρχης. Οργάνωσε και ίδρυσε το Σωματείο Ελληνικοί Χοροί Δόρα Στράτου. Στην κατοχή του έχει αυθεντικές φορεσιές που πρόλαβε και διέσωσε πριν εξαφανισθούν.
Ελένη Φιλιππίδη: Παιδαγωγός, λαογράφος και ζωγράφος. Γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, βίωσε τα μυστικά του παραδοσιακού πολιτισμού και του μαγικού κόσμου των Σαρακατσάνων της Θράκης. Στενή φίλη της Αγγελικής Χατζημιχάλη, συγκέντρωνε ήδη από το 1948 λαογραφικό υλικό που κινδύνευε να χαθεί. Το βιβλίο της, «Η Σαρακατσάνικη ποδιά της Θράκης» ταξιδεύει τον αναγνώστη σε έναν κόσμο γεμάτο μαγεία.
Σε αυτές και άλλες επώνυμες και ανώνυμες γυναίκες οφείλουμε τις γνώσεις, τις συλλογές και τα στοιχεία της παραδοσιακής μας κληρονομιάς. Ακόμα και οι γυναίκες που σήμερα συναντιούνται και κεντούν διδάσκοντας η μία στην άλλη διάφορες βελονιές, συμβάλουν στη διατήρηση και διάδοση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν αναφερόμουν σε μια σύγχρονη, γυναικεία προσωπικότητα που προάγει με έναν πρωτότυπο τρόπο την πλούσια ενδυματολογική μας παράδοση. Αναφέρομαι στην Πρόεδρο της «Επιτροπής για τα 200χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση» την κ. Γιάννα Αγγελοπούλου – Δασκαλάκη. Με αφορμή τους επετειακούς εορτασμούς των 200 χρόνων, προβάλει την πατρίδα μας με το να φορά κομμάτια της παραδοσιακής μας φορεσιάς. Η ικανότητα που έχει να συνδυάζει σύγχρονη ενδυμασία με παραδοσιακά αξεσουάρ και περίτεχνα κομμάτια της παράδοσης, είναι μοναδική. Το πάντρεμα μιας μοντέρνας παντελόνας με ένα σεγκούνι, ο συνδυασμός μιας πόρπης με πουκαμίσα με πτυχές, παρουσιάζονται με φινέτσα, φαντασία και περίσσιο γούστο. Και δεν είναι καθόλου εύκολος ο συνδυασμός του παλιού με το καινούργιο. Όμως, το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό και επίσης είναι και σπουδαίο μήνυμα της διαχρονικότητας του Ελληνικού Παραδοσιακού ενδύματος. Κατά γενική ομολογία η κ. Αγγελοπούλου θαυμάζεται από πολλούς.
Τελειώνοντας νοιώθω ευγνώμων που συνάντησα στη ζωή μου την αρχαιολόγο Σοφία Καστρινάκη και μου δίδαξε το Ελληνικό παραδοσιακό κέντημα. Εντύπωση μου έκαναν οι ονομασίες από τις βελονιές στη γλώσσα του κεντήματος, επίσης η έντονη επιθυμία αρκετών γυναικών της ομάδας να κεντήσουν τις παραδοσιακές στολές της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Για κάποιες από αυτές τις στολές χρειάζεται περισσότερο από ένας χρόνος, με καθημερινή εργασία, για να τελειώσουν.
Οι ονομασίες των χρωμάτων στις κλωστές και οι μικρές ιστορίες για τα κεντήματα με εντυπωσίασαν. Όπως: Όταν κεντάμε προίκες και τελειώσει το πλύσιμο, ποτέ δεν τις διπλώνουμε από την ανάποδη. Πάντοτε από την καλή πλευρά. Διαφορετικά τα προικιά δεν έχουν τύχη. Τα συρτάρια που φυλάμε τα κεντήματα δεν τα ανοίγουμε
βράδυ ποτέ. Τα ζηλεύουν οι Νεράιδες και τα λερώνουν με τους κίτρινους λεκέδες που τους λένε…. Νεραϊδοκατουρήματα. Δεν αφήνουμε βελόνα χωρίς κλωστή, ακόμα και όταν τελειώνει το κέντημα για να μη χαθεί η βελόνα, επειδή είναι γρουσουζιά. Εξάλλου με την κλωστή περασμένη στη βελόνα την βρίσκουμε πάντα. Είναι και η Σοφία η δασκάλα μου μία από τις ανώνυμες γυναίκες που διατηρούν ζωντανή την παράδοσή μας.
