Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου: Η Δίκη του Ναυπλίου

Σαν σήμερα…

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου 

Η Δίκη του Ναυπλίου

Η 16η Απριλίου, επέτειος των 100 χρόνων από την έναρξη της Δίκης του Ναυπλίου, συμπίπτει με την αρχή της Μεγάλης Εβδομάδας. Γι΄ αυτό δημοσιεύουμε το παρακάτω σχετικό άρθρο μία εβδομάδα ενωρίτερα.

Σαν σήμερα πριν από εκατό χρόνια, στις 16 Απριλίου 1914, αρχίζει στο Ναύπλιο η συνεδρίαση του Δικαστηρίου Εφετών με 110 μάρτυρες, τέσσερις συνηγόρους και 12 κατηγορουμένους. Μεταξύ αυτών ο παιδαγωγός και δημοτικιστής Αλέξανδρος Δελμούζος, διευθυντής του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου Βόλου (Α.Δ.Π.) και ο επιφανής γιατρός του Βόλου Δημήτριος Σαράτσης, πρωτοστάτης στην ίδρυση του Α.Δ.Π. καθώς και του Εργατικού Κέντρου Βόλου. Η μακροχρόνια περιπέτεια που είχε σαν κατάληξη τη Δίκη του Ναυπλίου, έμεινε γνωστή ως υπόθεση των «Αθεϊκών» του Βόλου.

Το κατηγορητήριο 
Σύμφωνα με το κατηγορητήριο οι εναγόμενοι «…προσεπάθησαν δια ζώσης, δια διδασκαλίας και δι’ εντύπων φυλλαδίων να ελκύσωσι εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα, τουτέστι την αθεΐαν, διδάσκοντες ότι δεν υπάρχει θεός, ότι η θρησκεία αποτελεί άρνησιν της σκέψεως, ότι προ παντός πρέπει να εκριζωθή η ρίζα του κακού, η θρησκεία, ότι ο άνθρωπος εδημιουργήθη υπό πιθήκων, ότι ο θεός είναι ένα αγγούρι, ότι η πατρίς είναι πόρνη και στρίγγλα μητριά και η θρησκεία μαστρωπός, και τον σκοπόν των εν μέρει κατώρθωσαν προσελκύσαντες εις τας δοξασίας ταύτας πολλούς…». Επίσης «…δι’ ομιλιών δημοσία γενομένων εξεφράσθησαν εις πρόσκομμα άλλων με τρόπον προσβάλλοντα το οφειλόμενο σέβας προς τον Δημιουργόν του Παντός, και εξέφραζον δημοσία τοιαύτας αρχάς, δόξας και φρονήματα, τα οποία αντιβαίνουσι εν γένει εις τας βάσεις της θρησκείας και της ηθικής και είναι επιβλαβή εις την θρησκείαν και τα ήθη, ήτοι ότι δεν υπάρχει θεός, ότι ο θεός είναι εφεύρεσις ίνα χρησιμεύση ως σκιάχτρον, δεν είναι θεός ο επιτρέπων την αδικίαν εις τον κόσμον…». 
Είχε προηγηθεί επεισόδιο ανάμεσα σε φιλόλογο που υπηρετούσε στο σχολείο και στον επίσκοπο Δημητριάδος, του οποίου το χέρι δεν ασπάστηκε η εκπαιδευτικός, μαρτυρία για δήθεν υβριστική αναφορά του Δελμούζου στο πρόσωπο του Χριστού, αλλά και φήμες για σκανδαλώδη συμβάντα στο Παρθεναγωγείο, όπως λ.χ. ότι οι μαθήτριες έπαιξαν χιονοπόλεμο με τον τριαντάχρονο διευθυντή, πήγαιναν εκδρομές στα βουνά και «εφαίνοντο τα πόδια
των»,«δεν πήγαιναν γραμμή στον δρόμο, όπως τ' άλλα σχολεία», έπαιρναν μέρος σε μαθήματα τεχνητής αναπνοής, δεν έκαναν καθημερινά προσευχή κ.λπ.
Το επεισόδιο με τον Μητροπολίτη στις 10 Φεβρουαρίου 1911 έδωσε αφορμή στον εκδότη της τοπικής εφημερίδας «Κήρυξ», Δημοσθένη Κούρτοβικ, να ξεκινήσει εκστρατεία εναντίον του Α.Δ.Π. Ένα μήνα μετά, τον Μάρτιο του 1911, οργανώθηκε συλλαλητήριο στον Βόλο, το θέμα έφτασε στη Βουλή και το
Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Παγασών (Βόλου) αποφάσισε την άμεση διακοπή της λειτουργίας του Παρθεναγωγείου, του οποίου την ίδρυση είχε εισηγηθεί στις 24 Σεπτεμβρίου 1908.

Οι καινοτομίες στο Α.Δ.Π. 
Στα τρία περίπου χρόνια της λειτουργίας του Α.Δ.Π., του πρώτου αστικού σχολείου μέσης εκπαίδευσης θηλέων στην Ελλάδα με προοδευτικό πρόγραμμα και μέθοδο διδασκαλίας. επιχειρήθηκε ένα «πείραμα», που απέβλεπε στη βελτίωση του σχολικού συστήματος με καινοτομίες που αναφέρονται στα εξής:

Στην καθιέρωση της Δημοτικής ως γλώσσας διδασκαλίας, στην απόρριψη του διδακτισμού, στον εκσυγχρονισμό των μεθόδων διδασκαλίας (με έμφαση στα τεχνικά και φυσικομαθηματικά μαθήματα, στην επαφή με τη φύση, τη διδασκαλία με ερωταποκρίσεις, την εποπτική διδασκαλία, την κατάργηση των βιβλίων, των προαγωγικών εξετάσεων και της βαθμολογίας), στην προτεραιότητα στη γραπτή έκφραση, στον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων δασκάλου και μαθητών.

Η Δίκη του Ναυπλίου 
Η Δίκη στο Εφετείο του Ναυπλίου άρχισε την Τετάρτη 16 Απριλίου 1914, κράτησε δώδεκα μέρες και τέλειωσε στις 28 του ίδιου μήνα, με την πανηγυρική αθώωση των κατηγορουμένων.

«Το Δικαστήριο σκεφθέν….. Επειδή εκ της αυτής διαδικασίας και της συζητήσεως δεν προέκυψεν, ότι οι κατηγορούμενοι Δελμούζος, Σαράτσης και Ζάχος είτε κατά σύστασιν προς τους τρεις ανωτέρω αναφερομένους άλλους, είτε αυτοτελώς ενεργούντες εξετέλεσαν την δευτέραν εν τω κατηγορητήριω αναφερόμενην πράξιν κατά τους εν αυτώ τόπους και χρόνους, διότι ούτε αι εν τω Εργατικώ Κέντρω διαλέξεις αυτών, ούτε η εν τω Παρθεναγωγείω διδασκαλία των δύο πρώτων προσέκρουον εις τας βάσεις της θρησκείας ή της ηθικής ή άλλως ήσαν επιβλαβείς εις την θρησκείαν και τα ήθη ή ότι εν γένει καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον προφορικώς ή εγγράφως εξέφραζον τοιαύτας ιδέας ή άλλας προσπιπτούσας εις το άρθρον 18 του περί εξυβρίσεως νόμου, το δε μόνον δια τον πρώτον Δελμούζον προκύψαν γεγονός, ότι εν φιλικώ κύκλω την Μεγάλην Παρασκευήν εν Βόλω ηρμήνευσε ορθολογικώς την προσέλευσιν του Αποστόλου Παύλου εις την χριστιανικήν θρησκείαν, δεν αποτελεί παράβασιν ούτε του άρθρου 18 αλλ’ ούτε και του άρθρου 17, όπερ απαιτεί δημοσίας ομιλίας, ελλειπούσας εν προκειμένω. Επειδή και ως προς τους λοιπούς κατηγορουμένους δεν προέκυψαν ουδεμία απόδειξις ενοχής αυτών.

Δ ι α τ α ύ τ α 
Κηρύττει αθώους πάντας τους κατηγορουμένους και επιβάλλει τα έξοδα της δίκης εις βάρος του Δημοσίου.

Τα έγγραφα της δικογραφίας

Το κιβώτιο, που περιείχε τα έγγραφα και το υλικό της δικογραφίας καθώς και τα επίσημα πρακτικά της δίκης, έχει χαθεί κατά μυστηριώδη τρόπο. Τη μόνη εκτενή περιγραφή της Δίκης αποτελεί η έκδοση, το 1915, των πρακτικών που κρατήθηκαν, με τη φροντίδα των κατηγορουμένων Δελμούζου και Σαράτση, καθώς και οι δημοσιεύσεις των εφημερίδων της εποχής. Το 1976 επανεκδόθηκαν τα στενογραφημένα πρακτικά σε έναν τόμο 530 σελίδων, από τις εκδόσεις Διόνυσος.
Συμπερασματικά

Το έργο του Α.Δ.Π. από πολλούς υποτιμήθηκε και θεωρήθηκε σαν μια απλή απόπειρα «ρομαντικών πρωτοπόρων», που τελικά απέτυχε. Αντίθετα οι οπαδοί των φιλελεύθερων και των γλωσσικών μεταρρυθμίσεων, έκριναν την προσπάθεια του Δελμούζου και των συνεργατών του ως απόλυτα πρωτοποριακή και μοναδική στα εκπαιδευτικά μας πράγματα.

Εμείς πιστεύουμε πως, πέρα από όλες τις αντιφάσεις που δημιούργησε ο πειραματικός του χαρακτήρας, η τελική προσφορά του Παρθεναγωγείου του Βόλου στη Νεοελληνική Εκπαίδευση, υπήρξε εξαιρετικά σημαντική. 
 

Στην Ερμιόνη 

Στο Δημοτικό Σχολείο Ερμιόνης από το 1921 ως το 1923 υπηρέτησε ο δάσκαλος και φιλόλογος Ιωάννης Γιαννούκος, καταγόμενος από τις Σπέτσες. Ο Ι.Γ. με το φιλολογικό ψευδώνυμο Ιωάννης Περγιαλίτης, ανήκε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο* του πρωτοπόρου Παιδαγωγού και ανανεωτή της Διδακτικής Πράξης Αλέξανδρου Δελμούζου και εργάστηκε με καινοτόμες για την εποχή του μεθόδους διδασκαλίας.
Ήταν λογοτέχνης και κυρίως ποιητής. Ποιήματά του είναι δημοσιευμένα στο Αναγνωστικό του Αρ. Π. Κουρτίδη «Ιστορίες για τη Β΄ Δημοτικού» του 1933 και στο Αναγνωστικό των Ν. Κοντόπουλου – Δ. Κοντογιάννη για την Ε΄ Δημοτικού του 1952. Από το πλούσιο συγγραφικό του έργο παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι 2 τόμοι με τους «Παιδαγωγικούς μύθους».
Αγαπούσε και θαύμαζε τον άσχημο καμπούρη, μα σοφό μυθοποιό Αίσωπο και γι’ αυτό αποφάσισε να στιχουργήσει τους αισώπειους μύθους, αναγνωρίζοντας, ταυτόχρονα, τη σημασία και την παιδαγωγική τους αξία. Δεν παρέβλεψε, επίσης, και το αίσθημα της χαράς και τη διασκέδαση των μικρών παιδιών, όταν άκουγαν τους μύθους αυτούς. 
Υποστήριζε πως η ποιητική διήγηση των μύθων συνέβαλε στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη της εκφραστικής ικανότητας των μαθητών. Διαπίστωσε πως με την παρατηρητικότητα που καλλιεργούσαν οι μύθοι στα παιδιά, μπορούσε να διδάξει με μεγάλη επιτυχία τα φυσιογνωστικά μαθήματα και για το λόγο αυτό τους χρησιμοποιούσε στο τέλος κάθε διδακτικής φυσιογνωστικής ενότητας. (Παπαστάμος, 1987).
Σύμφωνα με τις διηγήσεις του αείμνηστου Απόστολου Γκάτσου, ο οποίος γράφτηκε στην Α΄ τάξη του Δημοτικού Σχολείου Ερμιόνης το έτος 1920-21, τη δεκαετία του 20 μέσα στο γενικότερο συντηρητικό εκπαιδευτικό κλίμα, ξεχώριζε η προσωπικότητα και το ήθος του Ιωάννη Γιαννούκου. Σε μια εποχή, μάλιστα, που συμπεριφορές άλλων εκπαιδευτικών είχαν διχάσει την τοπική κοινωνία και είχαν προκαλέσει ακόμα και δικαστικές διαμάχες.\

* Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ιδρύθηκε το 1910 στην Αθήνα από τους Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αλέξανδρο Δελμούζο και Δημήτριο Γληνό. Ήταν μια ομάδα λογοτεχνών, εκπαιδευτικών και πολιτευόμενων, που είχε σκοπό την αναμόρφωση της ελληνικής εκπαίδευσης, με την εφαρμογή της διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας και την καταπολέμηση του σχολαστικισμού.

Το 1917, η κυβέρνηση Βενιζέλου  συνεργάστηκε με τον Όμιλο για την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Καθιερώθηκε η δημοτική γλώσσα στο δημοτικό σχολείο και γράφτηκαν νέα αναγνωστικά (Τα Ψηλά Βουνά), τα οποία αποσύρθηκαν το 1920, όταν έπεσε η κυβέρνηση Βενιζέλου και τερματίστηκε η μεταρρύθμιση. Μια δεύτερη προσπάθεια εφαρμογής της μεταρρύθμισης πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1922-1925, χωρίς αποτέλεσμα.
Οι διαφορετικές απόψεις των στελεχών του Εκπαιδευτικού Ομίλου, η ταύτιση της εφαρμογής του προγράμματός του με την τύχη ενός πολιτικού κόμματος, αλλά και η χροιά που προσέλαβε ο ίδιος ο Όμιλος ως κόμμα των διδασκάλων, οδήγησαν τελικά στη διάσπασή του το1927 σε δυο τάσεις, τις οποίες εκπροσωπούσαν ο Γληνός και ο Δελμούζος.

                       ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Δελμούζος Α., Σαν παραμύθι, 1911, φωτ. Ανατ. Μαύρον (1983)
2. Δελμούζος Α., Το Κρυφό Σκολειό, Collection de l’ Institut Français d’ Athènes, Αθήνα 1950
3. Η Δίκη του Ναυπλίου, (πρακτικά), Εκδ. Διόνυσος, Αθήνα 1976
4. Χαρίτος Χ., Το Παρθεναγωγείο του Βόλου, Αθήνα 1989 
5. Γούτσος Δ., Η Δίκη του Ναυπλίου: Οι «μαλλιαροί» στο εδώλιο, άρθρο σε εφημερίδα, Αθήνα 2014
6. Σπετσιώτικη ηχώ, περιοδικό, 2005