Η έκθεση ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ 1910-1989, την οποία επιμελήθηκε η Πρόεδρος του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, Νίκη Γρυπάρη και την οποία σχεδίασε η Λίλη Πεζανού, περιλαμβάνει 680 περίπου έργα, προερχόμενα από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Εκτείνεται σε δύο ορόφους του κτηρίου της οδού Πειραιώς: στο ισόγειο παρουσιάζεται το ζωγραφικό έργο του Γιάννη Τσαρούχη, ενώ στον πρώτο όροφο τα έργα του για το θέατρο.Το ζωγραφικό του έργο πολύ περισσότερο οικείο -από δημοσιεύσεις αλλά και από προηγούμενες, μικρότερες, θεματικές κυρίως εκθέσεις- παρουσιάζεται σε μια γενικότερη χρονολογική ακολουθία με μικρές, ωστόσο, περιστασιακές θεματολογικές ομαδοποιήσεις, κυρίως για να αναδειχθούν οι συχνές, στο έργο του Γιάννη Τσαρούχη, παραλλαγές στο ίδιο θέμα.
[…] Το θέατρο τον απασχολούσε σχεδόν όσο και η ζωγραφική. Ζωγράφιζε μακέτες για έργα που πραγματοποιήθηκαν αλλά και πολλές άλλες φανταστικές, ‘ιδανικές’ όπως τις έλεγε, για έργα που δεν θα παίζονταν ποτέ. Τα σκηνικά αυτά, ταξινομημένα κατά έργο είναι η πρώτη ίσως φορά, με εξαίρεση την έκθεση στο Μουσείο Γουλανδρή, που παρουσιάζονται σε τόση μεγάλη έκταση και λεπτομέρεια, διατηρώντας όμως ελεύθερη την προοπτική να πραγματοποιηθεί σε μελλοντικό χρόνο μια ήδη προγραμματισμένη, ολοκληρωμένη και αναλυτική έκθεση του σκηνογραφικού έργου του Γιάννη Τσαρούχη. Μια έκθεση εμπλουτισμένη με όλο εκείνο το συνοδευτικό υλικό που εντοπίστηκε κατά την διάρκεια των αναζητήσεων και των καταγραφών και αναδεικνύει την σκηνική διάσταση αυτών των μικροσκοπικών αλλά τόσο γοητευτικών ζωγραφικών δημιουργιών.
Την έκθεση συμπληρώνει η προβολή τεσσάρων κινηματογραφικών αφιερωμάτων στον Γιάννη Τσαρούχη, με πληροφορίες για τη ζωή, το έργο και την προσωπικότητά του, ευγενική παραχώρηση των δημιουργών, Δημήτρη Βερνίκου, Φώτου Λαμπρινoύ, Λάκη Παπαστάθη και Ηρώς & Γιώργου Σγουράκη καθώς και των παραγωγών τους.
Γιάννης Τσαρούχης. Σπουδή για πορτρέτο
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Βερνίκος
Παραγωγή: Δημήτρης Βερνίκος, 1980-1981
Διάρκεια: 77’
Γιάννης Τσαρούχης
Εκπομπή: Αναζητώντας τη Χαμένη Εικόνα
Σκηνοθεσία: Λάκης Παπαστάθης
Παραγωγή: Cinetic, 1990
Διάρκεια: 28’:13’’
Γιάννης Τσαρούχης (α’ & β’ μέρος)
Εκπομπή: Μονόγραμμα
Σκηνοθεσία: Νίκος Τριανταφυλλίδης
Αρχείο Γιώργου & Ηρώς Σγουράκη
Παραγωγή: Γιώργος Σγουράκης, 1983
Διάρκεια: 26’:30’’ (α’ μέρος) και 29’:00’’ (β’ μέρος)
Ο Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη
Εκπομπή: Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη
Σκηνοθεσία: Φώτος Λαμπρινός
Αρχείο Γιώργου & Ηρώς Σγουράκη
Παραγωγή: 1980
Διάρκεια: 27’:28’’
Την έκθεση ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ 1910-1989 συνοδεύει ομότιτλος, έγχρωμος, αναλυτικός κατάλογος 400 σελίδων, με κείμενα των: Άγγελου Δεληβορριά, Νίκης Γρυπάρη, Ευγένιου Δ. Ματθιόπουλου, Αλέκου Λεβίδη, Παναγή Βουρλούμη, Έλγκας Καββαδία, Χλόης Obolensky.
Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε το 1910 στον Πειραιά.
Μαθήτευσε στον Φώτη Κόντογλου, όπου μυήθηκε στη βυζαντινή αγιογραφία (1930-1934) ενώ την ίδια περίοδο διαμόρφωσε μια ποικιλία ενδιαφερόντων• γνωρίστηκε με την Αγγελική Χατζημιχάλη και μελέτησε με πάθος τη λαϊκή φορεσιά, έμαθε από την Εύα Σικελιανού να υφαίνει στον αργαλειό και μελέτησε δείγματα κοπτικής υφαντικής, ίδρυσε μαζί με τον Κάρολο Κουν τη Λαϊκή Σκηνή και ξεκίνησε τη συγγραφή σουρεαλιστικών ποιημάτων.
Για τον δάσκαλό του, Κωσταντίνο Παρθένη, ο Τσαρούχης αναφέρει: πολλά οφείλω στον Κωστή Παρθένη, που η αυστηρή -σαν σουηδική γυμναστική- διδασκαλία του μου επέτρεψε να πλησιάσω με άνεση τη λεγόμενη κλασική τέχνη.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, όμως, παράλληλα με τη ζωγραφική, εργάζεται στο θέατρο ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος και συνεργάζεται με τους σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες της εποχής (Κάρολος Κουν, Αλέξης Μινωτής, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αιμίλιος Βεάκης, Κατερίνα Ανδρεάδη, Κατίνα Παξινού, Μελίνα Μερκούρη, Έλλη Λαμπέτη, Μαρία Κάλλας κ.ά.)
Ο ίδιος γράφει για το έργο του:
Δύο είναι οι βασικές αναζητήσεις μου, παρ’ όλες τις χίλιες διαφορές που παρουσιάζουν τα έργα μου μεταξύ τους. Η μία αναζήτηση είναι ούτως ειπείν νεοκλασική και προσπαθεί να αφομοιώσει το αρχαίο κλασικό ιδεώδες, όπως το εξέφρασε για όλο τον κόσμο στα νεότερα χρόνια η Αναγέννηση και το Μπαρόκ. Η άλλη μου τάση είναι να εκφράσω όλες τις αντιρρήσεις μου για το ίδιο το ιδανικό μου, βοηθούμενος από μεγάλους αντιρρησίες της εποχής μας, αλλά και από πρότυπα παλιά ελληνικά, που είναι συχνά μαρτυρίες και στηρίγματα των αντιρρήσεων.
Στον κατάλογο της έκθεσης σημειώνει χαρακτηριστικά ο καθηγητής και ιστορικός τέχνης, Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος: Το ζωγραφικό έργο του Τσαρούχη που μας έχει παραδοθεί υπάκουσε στο μέτρο, στη γνώση, στη λογική, στο κάλλος της μορφής· εκεί εδράζεται η μεγάλη του ιστορική και ιδεολογική αξία, καθώς με αυτά εναντιώθηκε στον αιώνα του, όπου στο πεδίο του, στο πεδίο της ζωγραφικής, καταλύθηκαν –το έζησε ο ίδιος χρόνο με τον χρόνο– κάθε μέτρο, κάθε γνώση, κάθε λογική και κάθε μορφή. Όμως, στο ζωγραφικό έργο του Τσαρούχη ενυπάρχει επίσης αυτή «η απεριόριστη αγάπη», το άμετρο, το βίωμα, το άλογο, το δέος της έκστασης, και από αυτήν πηγάζει ίσως η μοναδική λαϊκότητά του, νοώντας εδώ αυτή την έννοια με ό,τι πιο ευγενικό διασώζει ακόμα· αυτή είναι η υπέρτατη αξία του, η αξία της τέχνης – που αγγίζει το υψηλό, καθώς μας επιτρέπει να συλλάβουμε, να διαισθανθούμε, το ασύλληπτο.
Ενώ στην ίδια έκδοση η σκηνογράφος Χλόη Obolensky αναφέρει για τον θεατρικό Γιάννη Τσαρούχη:
Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για τον Τσαρούχη ούτε ν’ αγγίξει με λίγα λόγια όσα γι’ αυτόν υπήρξαν ουσιαστικά για τη ζωγραφική και τη σκηνογραφία. Ξεκάθαρο όμως είναι πως, είτε ζωγραφίζει τους ποδηλάτες, το 1936, είτε φαντάζεται τα σκηνικά της ‘Αντιγόνης’ είτε περιγράφει πώς πρωτοείδε να χορεύεται ο ζεϊμπέκικος πάνω στην κουβέρτα του καραβιού στο δρόμο για την Πόλη είτε ζωγραφίζει, χρόνια αργότερα, τον Πειραιά ή τον κήπο του Tériade στη Γαλλία, μία και μόνη είναι πάντα η γλώσσα του.
Και όπως ο ίδιος λέει: Το πρόβλημα για μένα δεν είναι η αναπαράσταση της μορφής αλλά η επαφή μου με την αιώνια θεϊκή πηγή. […] Διαχωρισμός στο έργο του Τσαρούχη δεν υπάρχει. Αντίθετα, υπάρχει από την αρχή μια σπάνια σύμπνοια, μια ενιαία κατάσταση, που έχει τις ρίζες της στην ίδια του την ιδιοσυγκρασία – και ακριβώς αυτό τού επιτρέπει, από πολύ νωρίς, να αισθανθεί και, με το ένστικτό του, να αναγνωρίσει το θέατρο ως τόπο ποίησης. Και η ποίηση του θεάτρου, ζωντανή και πολύμορφη, κλασική (απολλώνια) και διονυσιακή, ανταποκρίνεται απόλυτα στη φύση του Τσαρούχη. Δεν είναι λοιπόν παράξενο πως ό,τι τον ενδιαφέρει δεν είναι ποτέ η σκηνογραφία από μόνη της, αλλά αντίθετα το θέατρο στην πιο ολοκληρωμένη του έννοια και μορφή.
Το Μουσείο Μπενάκη και το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη ευχαριστούν ολόψυχα τον κ. Λαυρέντη Λαυρεντιάδη και την εταιρεία Alapis, την Τράπεζα Κύπρου και τον κ. Ανδρέα Ηλιάδη, το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τραπέζης Κύπρου και συγκεκριμένα τον κ. Γιάννη Κυπρή και την κ. Λευκή Μιχαηλίδου, την εταιρεία COSMOTE, τον Πρόεδρό της κ. Παναγή Βουρλούμη και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο κ. Μιχάλη Τσαμάζ∙ την εταιρεία Γ. Καραβίας και Συνεργάτες και ειδικότερα τον κ. Γιώργο Καραβία και τον κ. Σταύρο Καχριμάνη, καθώς και την εταιρεία MoveArt και όπως πάντα τον κ. Βαγγελη Λούζη και τον κ. Σπύρο Μαρούδα. Χωρίς την πολύτιμη βοήθεια όλων ούτε η έκθεση ούτε και ο κατάλογος θα μπορούσαν να έχουν πραγματοποιηθεί. Ευχαριστούν επίσης θερμά τους χορηγούς επικοινωνίας, τόσο εκείνους που φροντίζουν για την προβολή της συγκεκριμένης διοργάνωσης όσο και αυτούς που με συγκινητική συνέπεια υποστηρίζουν μόνιμα το πολύπλευρο έργο του Μουσείου Μπενάκη.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ 1910-1989, το κτήριο της οδού Πειραιώς θα παραμείνει ανοικτό τις Δευτέρες και τις Τρίτες του Δεκεμβρίου 2009 και του Μαρτίου 2010:
Δευτέρα 21 και Τρίτη 22 Δεκεμβρίου 2009, 10.00 – 18.00
Δευτέρα 28 και Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2009, 10.00 – 18.00
Δευτέρα 1 και Τρίτη 2 Μαρτίου 2010, 10.00 – 18.00
Δευτέρα 8 και Τρίτη 9 Μαρτίου 2010, 10.00 – 18.00
Το ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ του κτηρίου της Πειραιώς θα παραμείνει επίσης ανοικτό τις ίδιες ώρες.
